پرتاب کردن یا نکردن ماهواره‌های ایرانی مسئله‌ای است که هر از چندگاهی، در لیست اخبار داغ کشور قرار می‌گیرد. هر چند شاه‌بیت اغلب این قائله‌ها ماهواره‌های دانشجویی از جمله شریف‌ست و پیام امیرکبیر هستند که ساخته شده و به گفته مقامات در نوبت پرتاب قرار دارند اما این بار یکی از نخستین ماهواره‌های ایرانی به نام مصباح سوژه خبر‌گزاری‌ها شد که حتی هنوز به داخل کشور منتقل نشده و اختیار پرتاب یا عدم پرتاب آن در دست ایران نیست. این ماهواره، بیش از ۱۰ سال پیش با همکاری کشور ایتالیا ساخته شده بود و چندی پیش از پرتاب توسط روسیه، ناگهان مشمول تحریم و توسط ایتالیا ضبط شد. با قوت گرفتن احتمال بازپس‌گیری ماهواره مصباح بحث پرتاب آن مطرح شد که با اظهاراتی مبنی بر به موزه رفتن این ماهواره تنور اخبار فضایی کشور دوباره زبانه کشید و متاسفانه مانند همیشه این موضوع تخصصی و فنی دستاویزی برای سیاست‌بازان قرار گرفت.
به هر ترتیب اظهارات اخیر محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در خصوص نادرست بودن خبر به موزه رفتن ماهواره مصباح و تذکر دادن به افراد غیر مسئول در این خصوص، تا حدود زیادی توانست نگرانی متخصصین دلسوز حوزه فضایی کشور را در مورد آینده این پروژه ملی بر طرف کند. وی در این خصوص اعلام کرده بود:« اظهارنظر یکی از کارشناسان سازمان فضایی که گفته است اگر ماهواره مصباح قابل پرتاب نباشد به موزه می‌رود، نادرست است چراکه ایران اصلا موزه‌ای برای ماهواره ندارد.» این اظهارات امیدوار کننده، پس از آن ایراد شدکه از سوی سرپرست فعلی معاونت فناوری فضایی، مجتبی سرادقی در بخش خبری بیست و سی اعلام شد که ماهواره مصباح بعد از انتقال به کشور در موزه فضایی که در سازمان ایجاد می‌شود، نگهداری خواهد شد. این تصمیم نسنجیده و غیر کارشناسی، از یکسو باعث شگفتی و تعجب محافل فنی و تخصصی این حوزه گردید و از سوی دیگر نگرانی از آینده فعالیت‌های فضایی کشور را موجب شد. به ویژه که در توجیه و استدلال این تصمیم صرفا به هزینه‌بر بودن تعویض برخی زیر سیستم‌ها و پرتاب ماهواره اشاره شده بود که این توجیه به دلایل متعددی که در ادامه اشاره می‌شود، فاقد وجاهت عقلانی، فنی ، مدیریتی و سیاسی می‌باشد. با وجود این دلایل که از سوی برخی کارشناسان عنوان شده است نهایتا برای تصمیم‌گیری در این باره می‌بایست مطالعات فنی و تخصصی دقیقی صورت گیرد و سیاستگذاران و تصمیم‌گیران نیز به نتایج این مطالعات در تصمیمات خود توجه کنند.
به شیرینی همکاری به تلخی تحریم
همانطور که اغلب کارشناسان و صاحب‌نظران فضایی مطلعند، تاریخچه اجرای ماهواره مصباح به بیش از 10 سال پیش در زمان دولت اصلاحات باز می‌گردد. در آن زمان سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی با همکاری وزارت ارتباطات، پروژه ماهواره مصباح را جهت بهره‌برداری خاص در برخی حوزه‌های مخابراتی کشور تعریف نمود که نهایتا منجر به عقد قرارداد با یک شرکت ایتالیایی شد. تیم ناظر فنی و تخصصی این پروژه که از بهترین متخصصان و کارشناسان مجرب تشکیل گردیده بود توانست با شرکت سازنده ایتالیایی در کلیه مراحل طراحی، ساخت و تست این ماهواره به مدت 3 سال همکاری داشته و تجربیات علمی و فنی ارزشمندی کسب نماید. متاسفانه در پی تشدید تحریم‌های بین‌المللی، پرتاب ماهواره به تعویق افتاد و نهایتا علیرغم تحویل نهایی ماهواره مصباح به سایت پرتاب روسیه، این ماهواره پرتاب نشده و به ایتالیا باز گردانده شد. پس از آن نیز تلاشهای پراکنده‌ای جهت اقناع شرکت سازنده و نیز توافق با سایر پرتابگرهای بین‌المللی صورت گرفت که همگی بدلیل شرایط تحریم آن زمان بی‌نتیجه ماند.
پس از توافق نامه برجام و گشایش مسیرهای همکاری بین‌المللی در حوزه فضایی با کشورهای پیشرو ، لازم و ضروری است که با اعمال مدیریت قاطع، قوی و عالمانه با گسترش این راههای همکاری در جهت پیشبرد اهداف فضایی کشور اقدامات جدی انجام گیرد. از آنجایکه دولت ایتالیا در طی سالیان اخیر در زمینه همکاری و روابط سیاسی و اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران در زمره کشورهای مشتاق و علاقه مند تلقی می‌گردد، ضروری است تلاشهای مستمر و پیگیرانه‌‌ای جهت پرتاب و بهره‌برداری از این ماهواره صورت گیرد تا با بهره‌گیری از فضای مساعد ایجاد شده در پسابرجام، گره این مشکل در سریعترین زمان ممکن باز شود.
چرا مصباح باید پرتاب شود؟
اما ذکر این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است که پرتاب مصباح با عمر عملیاتی 3 سال یک ماهواره کاربردی خاص مخابراتی از قبیل: تبادل داده‌ها و پیامهای کوتاه ارتباطی، جمع آوری خودکار اطلاعات خطوط لوله نفت، قرائت از راه دور کنتورهای خانگی کشور و غیره کاربرد داشته و می‌تواند به جمع‌آوری این اطلاعات و ارسال آن به مرکز مدیریت این خطوط کمک کند.
ماهواره مصباح با وزنی حدود 70 کیلوگرم در مدار LEO ماموریت جمع‌آوری پیامها را از حدود 1000 ترمینال زمینی و ارسال آن به مرکز مدیریت مربوطه را بر عهده خواهد داشت که جزء ماهواره‌های عملیاتی خاص قرار می‌گیرد که حدود 10 میلیارد تومان در آن زمان برای طراحی، ساخت و تست آن هزینه شده است و به دلیل تحریم‌های بین‌المللی تاکنون پرتاب نشده است. با توجه به هزینه‌های انجام شده و دستاوردهای این ماهواره، هزینه پرتاب آن طبق عرف بین‌الملل محاسبه و تعیین می‌شود از این رو بیان این استدلال از سوی سرپرست معاونت فناوری مبنی بر هزینه بالای تعویض برخی زیر سیستم‌ها و پرتاب ماهواره و تصمیم بر نگهداری آن در موزه فضایی به جای پرتاب، امری نسنجیده و غیرکارشناسانه است. علاوه‌بر این دلایل دیگری نیز وجود دارند که لزوم پرتاب مصباح را از دیدگاه کارشناسان توجیه‌پذیر می‌کند که در ادامه به آنها اشاره می‌شود.
تکمیل فرآیند انتقال دانش با پرتاب مصباح
یکی از اهداف اصلی این پروژه انتقال دانش فنی و کسب تجربه عملی در اجرای پروژه‌های ماهواره‌ای بوده است که آخرین و شاید مهمترین حلقه این زنجیره پرتاب و نیز کنترل و نگهداری ماهواره در مدار در طی طول عمر عملیاتی آن است، تا در بهترین شرایط، قابلیت ارائه سرویس و خدمات ارتباطی را داشته باشد لذا تکمیل این فرایند انتقال دانش و مهارت فنی در طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره به منظور افزایش توان و ظرفیت فنی و تکنولوژیکی نیروهای متخصص داخلی، جهت اجرای این نوع پروژه‌ها در آینده فضایی کشور بسیار حیاتی و اجتناب ناپذیر است.
مصباح، کلید قفل همکاری‌های فضایی در شرایط پسابرجام
به لحاظ سیاسی و در شرایط پسابرجام، همانند سایر حوزه‌های فنی و اقتصادی می‌بایست در حوزه فعالیت‌های فضایی کشور نیز تلاشهای فشرده و گسترده‌ای در سطح بین‌المللی صورت پذیرد تا هرچه سریعتر حصارها و موانع موجود در توسعه همکاری‌ها و ارتقائ علم و فناوری فضایی کشور شکسته شود یکی از این روزنه‌ها در گشایش زمینه‌های همکاری، می‌تواند پرتاب ماهواره مصباح و بهره‌برداری عملیاتی آن در مدار باشد تا شاید بعنوان اولین قدم در شکست تحریم‌های ظالمانه در این حوزه، بتواند نقش موثری در پیدایش انگیزه‌های بین المللی در همکاری فضایی با ایران ایفا نمایند.
فلسفه وجودی سازمان فضایی فدای کاهش هزینه نشود
گذشته از همه این موارد اساسا فلسفه تشکیل سازمان فضایی ایران هدایت و برنامه‌ریزی در تعریف، مدیریت و اجرای پروژه‌های ملی فضایی در راستای تامین نیازمندیهای اساسی کشور در این حوزه می‌باشد که به تبع می‌بایست هزینه‌های لازم در خصوص اجرای اهداف مد نظر را تامین و صرف نماید. ادعای هزینه بالای پرتاب ماهواره مصباح نیز اساسا هم غیر منطقی بوده و هم ناقض اهداف عالیه سازمان جهت پیشبرد برنامه ها و پروژه‌های مصوب خواهد بود
کارشناسی مبنای تصمیم‌گیری است
اظهارات صریح وزیر ارتباطات نیز حاکی از تاکید وی و مجموعه وزارتی جهت حل و فصل موانع پرتاب این ماهواره و اجرای کامل پروژه با راهبرد و دیدگاه کارشناسی و اصول فنی و مطابق با مصالح کشور می‌باشد که مهرتاییدی بر ادامه تلاشها و مراودات فنی و اجرایی با طرف ایتالیایی است تا به بهترین شیوه ممکن، تصمیمی اصولی و سنجیده جهت استمرار پروژه تا مراحل پایانی آن اتخاذ گردد.
متاسفانه از زمان دولت نهم و دهم، سازمان فضایی ایران دستخوش تغییرات غیر اصولی و نسنجیده شد و شائبه‌های سیاسی و غیر فنی بر روند اجرای امور سازمان بشدت سایه افکند. و هدایت برنامه‌های سازمان را در مسیر غیر کارشناسی و ناصحیح و بر پایه اغراض سیاسی دولتمردان و با صرف هزینه‌های گزافی به انحراف کشاند. هم اکنون نیز شاهد آن هستیم که اغلب رسانه‌های طیف مخالف دولت ، این تصمیم نسنجیده را که هنوز مورد کارشناسی قرار نگرفته دستاویزی جهت اثبات مسامهه و انفعال دولت در مقابل قدرت‌های جهانی قرارداده و به زعم خود آن را در راستای به اصطلاح مقابله با اقتدار علمی و عزت ملی کشور تلقی نمودند. اما واکنش جدی و به موقع وزیر ارتباطات که پس از نادرست دانستن خبر به موزه رفتن مصباح اظهار کرده بود: «این برای وقتی است که ماهواره به ایران برگردد و متخصصین ما و حتی سازندگان آن که هنوز حضوردارند، اینها بررسی کنند و از نظر فنی به ما بگویند که با توجه به اینکه ما بعد از این چند ماهواره سنجشی به فضا فرستادیم، پرتاب دوباره آن به صرفه هست یا نه» این پیام را به دنبال دارد که تصمیم‌گیری و اقدام در اموری نظیر پروژه ماهواره مصباح نبایستی با تکیه بر نظرات فردی و سلایق شخصی یا ملاحظات سیاسی صورت گیرد بلکه نیاز است تا با کار کارشناسی دقیق، تصمیم‌گیری برای چنین امور تخصصی انجام شود.