مرکز ملی فضای مجازی در بیانیه‌ای رویکرد خود را در رابطه با منظومه‌های ماهواره‌ای تحت ۴ عنوان اعلام کرد. با ظهور و بلوغ فناوری‌های نوین در انقلاب صنعتی چهارم، منظومه‌های ماهواره‌ای به‌عنوان نماد عصر چهارم فضا در صنعت ماهواره در حال رونمایی و بهره‌برداری است. منظومه‌هایی چند صدتایی و چند هزارتایی از ماهواره‌های ارزان قیمت و پرظرفیت که در مدار نزدیک به زمین مستقر شده و با سرعت بسیار بالا و تاخیر بعضا کمتر از زیرساخت‌های زمینی، مناطق وسیعی از کره زمین را پوشش می‌دهند و از لحاظ فنی، تطابق‌پذیری بسیار مناسبی با نسل پنجم ارتباطات (5G) دارند.
همگرایی در پیشرفت فناوری، ظهور مدل‌های جدید تجاری، تخصیص بودجه‌های هدفمند و تقاضای بیشتر کاربران برای تامین ظرفیت بیشتر، سرعت بالاتر و تاخیر کمتر، موفقیت بازار منظومه‌های ماهواره‌ای را اکنون نسبت به گذشته محتمل‌تر می‌کند. طبق آمار اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU)، بیش از ۴ میلیارد نفر در کشورهای در حال توسعه و بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در کشورهای پیشرفته به اینترنت دسترسی ندارند و این درحالی است که طبق آمار ITU، متوسط ضریب نفوذ اینترنت در دنیا از حدود ۱۷ درصد در سال ۲۰۰۵ به حدود ۵۳ درصد در سال ۲۰۱۹ است. بنابراین تامین خدمات پهن‌باند و اینترنت، محرک اصلی توسعه منظومه‌ها و ارائه خدمات به‌صورت منطقه‌ای و جهانی شده است.
چالش‌های مختلفی از سوی تحلیلگران برای توسعه‌دهندگان، بهره‌برداران و دولت‌ها در استفاده از منظومه‌های ماهواره‌ای مطرح شده است. مهم‌ترین چالش‌های پیشرو در این حوزه عبارتند از:
– تغییر مفاهیم حکمرانی در کنترل ترافیک ارتباطات و محتوا و گریز از درگاه‌های رسمی تبادل داده در کشور
– ثبت بین‌المللی و انبارداری طیف (ضایع کردن دسترسی و حقوق‌مدار فرکانس دیگر کشورها)
– مدیریت ترافیک منظومه‌ها در فضا
– کاهش خطرات زباله‌های فضایی
– ابهام در تامین مالی و برنامه کسب و کار
رویکرد مرکز ملی فضای مجازی
۱- بهره‌برداری از فرصت‌ها و پیشگیری از آسیب‌ها
با رشد اقتصاد بخش فضایی، کشورها برای ایجاد نوآوری و رشد اقتصادی به‌دنبال نقش‌آفرینی و بهره‌برداری در این صنعت نوپا هستند و دولت‌ها به‌طور فزاینده‌ای برای جذب و تسهیل ورود سرمایه‌گذاران جدید فضایی رقابت می‌کنند.
در این میان اگرچه اهدافی همچون ایجاد فرصت‌های جهانی ارتباطات برای کاهش شکاف دیجیتال و پوشش مناطق محروم و کم‌برخوردار کره زمین در کنار اهداف اقتصادی و توسعه سهم بازار جهانی مشهودند، اما اهداف جانبی و نهفته سیاسی و امنیتی آن‌ها از جمله تاثیرگذاری بر حکمرانی ارتباطات نیز غیرقابل انکارند.
پوشیده نیست که مدیریت هوشمند فرصت‌ها و چالش‌های کارکرد منظومه‌های ماهواره‌ای برای تمام حاکمیت‌ها حتی کشورهای پیشرو در این زمینه از اولویت بالایی برخوردار است. از دامنه تاثیر فراگیر خدمات منظومه‌ای می‌توان به حوزه‌های فضای مجازی، ارتباطات و دسترسی به اینترنت، داده و محتوا، شبکه‌های زیرساختی در معماری ارتباطات، کیفیت دسترسی به خدمات اپراتوری، اقتصاد دیجیتال، امنیت و حاکمیت اشاره کرد.
۲- ظرفیت‌ها و نیاز کشور
وسعت و تنوع جغرافیایی ایران در منطقه غرب آسیا، موقعیت ژئوپلتیک کشور در اتصال سه قاره جهان، جمعیت ۸۵ میلیونی ایران و بیش از ۴۰۰ میلیونی منطقه، منابع عظیم انرژی، شاهراه‌های ارتباطی حساس آبی، هوایی و زمینی و محل وقوع بسیاری از جنگ‌های اخیر در جهان، همه و همه لزوم بهره‌مندی از یک زیرساخت فضایی ایمن، مستقل و قدرتمند برای استفاده از خدمات مخابراتی، ناوبری و سنجش از دور را مشخص و مبرهن می‌کند.
منظومه‌های ماهواره‌ای می‌توانند با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود همچون پایداری، انعطاف‌پذیری، تاخیر کم و تامین ظرفیت قابل‌ملاحظه و ارزان قیمت، کمک شایانی در کاهش شکاف دیجیتال در کشور و سیگنال‌رسانی به مناطق محروم و دورافتاده داشته و به‌عنوان بخش مهمی در لایه زیرساخت و خدمات پایه معماری شبکه ملی اطلاعات نقش آفرین باشد.
با عنایت به بیش از دو دهه فعالیت جمهوری اسلامی ایران در صنعت فضایی و دستیابی به دانش بومی چرخه کامل زنجیره ارزش ماهواره، صنعتی‌سازی و راه‌اندازی منظومه ماهواره‌ای می‌تواند مسیر میان‌بر دسترسی کشور به خدمات فضاپایه و منابع مدار-فرکانس باشد و دسترسی نسل‌های آتی ایران به فضا را تضمین کرده و جان تازه‌ای به صنعت فضایی ایران بخشد.
مرکز ملی فضای مجازی همراستا با اهداف سند جامع توسعه هوافضای کشور و به‌منظور بهره‌برداری از همه ظرفیت‌های زیرساختی، از توسعه صنعت فضایی کشور و نقش‌آفرینی فعالانه آن در تکمیل شبکه ملی اطلاعات برای کاهش شکاف دیجیتال و ارائه خدمات متنوع فضاپایه به جامعه پشتیبانی و حمایت می‌کند.
۳- لزوم فعالیت اپراتورهای ماهواره‌ای در چارچوب قانون
بازارهای تجاری و سرمایه‌گذاران خصوصی، دنباله‌روی بخش دولتی به‌عنوان مهم‌ترین مشتری اولیه خدمات فضایی هستند. نوآوری در فناوری، محرکی برای دولت‌هاست که رهبری جهانی را به‌دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر، با رشد انفجاری تبادل داده‌ها و تحول دیجیتال در صنایع مختلف، رقابت و تقاضا برای دسترسی به زیرساخت مخابراتی پایدار و پرسرعت به‌شدت افزایش پیدا کرده است. با این تحول شگرف در بلوغ فناوری‌های مختلف و صنعت ساخت و پرتاب ماهواره، کشورهای پیشرفته با نادیده انگاشتن حقوق و منافع سایر کشورها و با سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در بهره‌برداری از منظومه‌های ماهواره‌ای، درصدد ایجاد یک رهبری و حکمرانی جدید در حوزه ارتباطات فضاپایه، دسترسی نامحدود به منابع مدار-فرکانس، کاربری دوگانه (نظامی و غیرنظامی) از منظومه‌های ماهواره‌ای و تهدید حاکمیت ارتباطات در کشورهای مستقل و در حال توسعه هستند.
اپراتورهای ماهواره‌ای ملزم به فعالیت طبق معاهدات بین‌المللی در حوزه فضایی و اصول و مقررات سازمان ملل و اتحادیه‌های تخصصی مربوطه هستند و باید قوانین و مقررات ملی کشورها را برای حفظ استقلال و حاکمیت دولت‌ها در حوزه ارتباطات و صیانت از گذرگاه‌های رسمی تبادل اطلاعات به‌منظور جلوگیری از هرج و مرج و مقابله با جرایم سایبری رعایت نمایند. حفظ حریم خصوصی آحاد جامعه از جمله الزامات و خطوط قرمز مقرات برای اپراتورهای ماهواره‌ای در توسعه زیرساخت ارتباطی و فعالیت در معماری شبکه ملی اطلاعات کشور است.
۴- تعیین راهبرد و تدوین طرح‌های کلان در کارگروه منظومه‌های ماهواره‌ای
مرکز ملی فضای مجازی ضمن توجه به تاثیر منظومه‌های ماهواره‌ای به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر ارتباطات آینده و به‌منظور سامان‌بخشی به فعالیت سازمان‌های متولی در این حوزه، اقدام به تشکیل کارگروه منظومه‌های ماهواره‌ای با رویکرد بهره‌مندی از فرصت‌های جهانی و صیانت از ظرفیت‌های ملی کرده است.
این کارگروه در بالاترین سطح با حضور همه نمایندگان و نقش‌آفرینان صنعت فضایی، حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تنظیم مقررات ارتباطات و کسب و کار به‌منظور تدوین چارچوب مدیریت هوشمند حوزه منظومه‌های ماهواره‌ای از منظر فضای مجازی تشکیل شده است. این کارگروه‌ها مسئولیت تدوین راهبردها، طرح‌های کلان ملی، مقررات، دستورالعمل‌ها و استانداردهای بهره‌مندی از فرصت‌ها و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی را از ابعاد مختلف فنی و توسعه زیرساخت، رگولاتوری، کسب و کار، حقوقی، ارتباطات بین‌الملل و دفاعی و امنیتی برعهده دارند.