دستیابی به سیاره سرخ کاری بس دشوار است و در مأموریت‌های مریخی باید میزان خطا را به کمترین حد ممکن رساند. بیش از دو سوم از کاوشگرهایی که تاکنون به‌سوی این سیاره ارسال شده‌اند، به‌دلایل مختلفی از جمله خرابی قطعات و یا مشکلات فنی حامل‌های فضایی شکست خورده‌اند. برخی از این کاوشگرها طی برخورد با سطح سیاره سرخ نابود شده‌اند و برخی دیگر ارتباطشان با زمین برای همیشه قطع شده است. در اینجا قصد داریم به بهترین و بدترین فرودهای مریخی در طول تاریخ کاوش‌های فضایی نگاهی بیندازیم.
اولین فرود روی سطح مریخ
کاوشگر مارس-۲ (Mars-2) متعلق به اتحاد جماهیر شوروی اولین مأموریت مریخی به‌شمار می‌رود که موفق به فرود روی سطح سیاره سرخ شد. عملیات پرتاب این کاوشگر در مه۱۹۷۱ صورت گرفت و به فاصله چند روز پس از آن، دیگر مأموریت مریخی شوروی با پرتاب کاوشگر مارس-۳ نیز آغاز شد. مارس-۲ با وزن ۱ تُن ابعادی به‌اندازه یک اجاق گاز داشت و به‌گونه‌ای طراحی شده بود تا توسط چتر نجات روی سطح مریخ فرود آید. با وجود اینکه دستیابی مارس-۲ به این سیاره پس از سفری طولانی یک موفقیت بزرگ در حوزه اکتشافات فضایی به‌شمار می‌رفت، این کاوشگر طی یک طوفان عظیم مریخی در منطقه‌ای به‌نام گودال هلاس (Hellas) سقوط کرد و مأموریتش ناکام ماند.
۲۰ ثانیه و سپس سکوت!
مأموریت مارس-۳ نیز مانند مارس-۲ آمیخته‌ای از موفقیت و شکست محسوب می‌شود. این کاوشگر در مه۱۹۷۱ به فضا پرتاب شد و در دسامبر همان سال با موفقیت در قسمتی از ارتفاعات ترا سایرنوم (Terra Sirenium) واقع در نیمکره جنوبی مریخ روی سطح این سیاره نشست. فرود مارس-۳ بعد از اتمام همان طوفانی انجام گرفت که منجر به شکست مارس-۲ شده بود. این کاوشگر پس از فرود، شروع به تصویربرداری از سطح سیاره کرد؛ اما بعد از فقط ۲۰ ثانیه برای همیشه از کار افتاد.
فضاپیمایی که گم شد
در سال ۲۰۰۳ کاوشگر بریتانیایی بیگل-۲ (Beagle-2) که روانه سیاره سرخ شده بود، در جو آن سقوط کرد و بدون هیچ اثری ناپدید شد. بیگل-۲ با ظاهری شبیه به یک ساعت جیبی و البته با ابعادی بزرگتر از آن توسعه یافته بود و طی مأموریتی موسوم به مارس اکسپرس (Mars Express) به فضا پرتاب شد. این کاوشگر قرار بود توسط کیسه‌های هوا و به‌آرامی روی سطح سیاره سرخ فرود آید؛ امری که البته محقق نشد و بیگل-۲ با سقوط روی مریخ ناکام ماند. تحقیقات بعدی نشان داد که این سقوط ظاهراً به این دلیل بوده که دانشمندان چگالی اتمسفر این سیاره را بیشتر از میزان واقعی آن تخمین زده بودند و همین موضوع باعث شد که کیسه‌های هوا و چترهای نجات دیرتر از زمان مقرر باز شوند.
قطب‌نشین مریخ
محققان روسی و بریتانیایی تنها کسانی نبودند که اقدام به ارسال کاوشگر به مریخ کردند. آژانس فضایی آمریکا نیز در سال ۱۹۹۹ یک کاوشگر موسوم به قطب‌نشین ماه (Mars Polar Lander) را به فضا پرتاب کرد؛ کاوشگری که درست قبل از فرود در نزدیکی قطب جنوب مریخ به‌دلیل نقص فنی سقوط کرد و یک مأموریت مریخی ناموفق دیگر را رقم زد. ناسا بعدها از برخی لوازم و تجهیزات باقی‌مانده از توسعه قطب‌نشین ماه برای ساخت کاوشگر دیگری به‌نام فونیکس (Phoenix) استفاده کرد؛ کاوشگری که در سال ۲۰۰۷ روانه فضا شد.
موفقیت وایکینگ
اولین فرود موفقیت‌آمیز روی سطح سیاره سرخ در ۲۰ژوئیه۱۹۷۶ توسط کاوشگر ناسا اتفاق افتاد. این کاوشگر به‌نام وایکینگ-۱ (Viking-1) که در اوت۱۹۷۵ به فضا پرتاب شده بود، در دشتی موسوم به کرایس (Chryse) فرود آمد. وایکینگ-۱ دارای وزنی معادل ۵۷۲ کیلوگرم بوده و با کمک یک موتور و یک چتر نجات بر روی سیاره سرخ نشست. کاوشگر مذکور پیش از خاموشی و طی مأموریت حدوداً شش ساله خود اقدام به انجام ۳ آزمایش زیست‌شناسانه در مریخ کرد، اما موفق به یافتن هیچ‌گونه شواهدی دال بر وجود حیات در این سیاره نشد. وایکینگ-۱ نیروی خود را از مولد گرما-الکتریکی ایزوتوپی تأمین می‌کرد و سرانجام در نوامبر۱۹۸۲ ارتباط با این کاوشگر برای همیشه قطع شد.
فرود دومین وایکینگ
به‌فاصله کمی پس از فرود وایکینگ-۱ و در ۳سپتامبر۱۹۷۶ دیگر کاوشگر ناسا یعنی وایکینگ-۲ در دشتی موسوم به یوتوپیا (Utopia) فرودی موفقیت‌آمیز روی مریخ داشت؛ جایی که این کاوشگر عکس‌هایی از شبنم‌های یخ زده به‌ثبت رساند. وایکینگ-۲ نیز مانند وایکینگ-۱ توفیقی در یافتن حیات فرازمینی نداشت و پس از حدوداً ۴ سال از فرود روی سیاره سرخ، در آوریل۱۹۸۰ آخرین سیگنال‌ها از آن به زمین رسید و دیگر خبری از آن نشد.
اولین مریخ‌نوردی تاریخ
در ۴ژوئیه۱۹۹۷ آژانس فضایی آمریکا توانست اولین کاوشگر متحرک را روی سطح سیاره سرخ بنشاند. در این روز فرودگر رهیاب مریخ (Mars Pathfinder) با استفاده از یک چتر نجات و تعدادی کیسه هوا بر سطح مریخ نشست و کاوشگر کوچک سوجورنر (Sojourner) را روی آن مستقر نمود. این کاوشگر با ابعادی به‌اندازه یک مایکروفر دارای ۶ چرخ بود و به‌جستجوی مکان‌های اطراف محل فرود پرداخت. مأموریت این کاوشگر با ارسال دریافت آخرین سیگنال‌ها در سپتامبر همان سال پایان یافت.
ادامه موفقیت‌های ناسا
موفقیت رهیاب مریخ و سوجورنر برای ناسا منجر به فرودی مهم‌تر روی مریخ شد و این سازمان در ۴ژانویه۲۰۰۴ کاوشگر اسپیریت (Spirit) را در دهانه گوسو (Gusev) این سیاره نشاند. اسپیریت اواخر سال ۲۰۰۹ در شن‌های مریخ گرفتار شد؛ به‌گونه‌ای که باتری‌های آن دیگر امکان شارژ شدن نداشتند. سرانجام در ۲۲مارس۲۰۱۰ و پس از برقراری آخرین ارتباط با آن، دسترسی به اسپیریت برای همیشه قطع شد.
فرصت؛ مأموریت تاریخی ناسا
کاوشگر فرصت (Opportunity) ناسا که از آن به‌عنوان دوقلوی اسپیریت یاد می‌شود، به‌فاصله کوتاهی پس از آن و در ۲۵ژانویه۲۰۰۴ با موفقیت روی سطح مریخ نشست. در‌حالی‌که انتظار دانشمندان ناسا این بود که فرصت حداکثر ۹۰ روز روی سیاره سرخ به اکتشاف بپردازد، مأموریت این کاوشگر حدود ۱۵ سال به‌طول انجامید! این کاوشگر رباتیک در دشت مسطحی موسوم به فَلاته نیم‌روز (Meridiani Planum) فرود آمد؛ جایی که درست در آنسوی دهانه گوسو، محل فرود اسپیریت، قرار دارد. فرصت در دهانه‌ای کوچک در دشت مذکور روی سطح سیاره نشست و نکته شگفت‌انگیز برای دانشمندان این بود که در آنجا شواهدی از وجود آب در گدشته پیدا شد. آخرین ارتباط با این کاوشگر در ۱۰ژوئن۲۰۱۸ صورت گرفت و درنهایت طی یک طوفان مریخی مأموریت فرصت نیز پایان یافت.
مأموریت هفت ماهه فونیکس
آژانس فضایی آمریکا در ۲۵مه۲۰۰۸ کاوشگر دیگری با نام فونیکس (Phoenix) را روی سیاره سرخ نشاند. به‌لطف بهره‌گیری ناسا از برخی لوازم باقی‌مانده از کاوشگر قطب‌نشین مریخ برای فونیکس، این سازمان هزینه کمتری برای توسعه آن متحمل شد. این کاوشگر که از انرژی خورشیدی تغذیه می‌کرد، در نزدیکی قطب شمال سیاره سرخ فرود آمد. فونیکس در این منطقه توسط یک بازوی رباتیکی به حفر سطح مریخ و جستجوی آب پرداخت. کاوشگر مذکور همچنین از تجهیزات خود برای تشخیص اینکه آیا این سیاره زمانی برای حیات میکروبی مناسب بوده یا خیر، استفاده کرد. فونیکس تا هفت ماه پس از فرود خود و قبل از اینکه زمستان مریخی سخت به فعالیت‌های آن پایان دهد، به‌انجام مأموریت پرداخت.
کنجکاوی؛ کاوشگری موفق
کاوشگر کنجکاوی (Curiosity) ناسا اواخر نوامبر۲۰۱۱ به فضا پرتاب شد و در ۶اوت سال بعد در دهانه گیل (Gale) روی سطح مریخ نشست. این کاوشگر از همان زمان کاوش‌های خود را با هدف شناسایی ظرفیت احتمالی سیاره سرخ برای میزبانی حیات میکروبی آغاز کرد. کنجکاوی با وزن حدوداً ۱ تُن طی مانوری خاص و با استفاده از سامانه‌ای موسوم به اسکای کرِین (sky crane) موفق به فرود روی سطح سیاره سرخ شد؛ عملیاتی که برای اولین بار اتفاق می‌افتاد و دستاوردی بزرگ محسوب می‌شد. ناسا اعلام کرده قصد دارد برای کاوشگر بعدی خود با نام استقامت (Perseverance) که به‌زودی عازم مریخ خواهد شد از همین روش برای فرود آن استفاده کند. مأموریت کنجکاوی برای حدود دو سال برنامه‌ریزی شده بود؛ اما این کاوشگر هنوز هم فعال بوده و در مریخ در حال اکتشاف است.
سقوط غیرمنتظره کاوشگر اروپایی
کاوشگر شیاپارلی (Schiaparelli) که بخشی از مأموریت آینده اگزومارس (ExoMars) آژانس فضایی اروپا (ESA) به‌شمار می‌رود، اواسط مارس۲۰۱۶ به‌سوی سیاره سرخ پرتاب شد. این کاوشگر قرار بود در ۱۹اکتبر همان سال روی سطح مریخ بنشیند، اما کمتر از یک دقیقه قبل از فرود، روی سطح سیاره سقوط کرد و از بین رفت. بنابر اعلام ESA تراسترهای شیاپارلی آن‌گونه که انتظار می‌رفت عمل نکردند و همین امر موجب شد کاوشگر مذکور از ارتفاع بین ۲ تا ۴ کیلومتری مریخ و با سرعتی در حدود ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت سقوط کند. البته شیاپارلی پیش از سقوط موفق شد داده‌های زیادی را تهیه کرده و به زمین انتقال دهد.
