حسین صمیمی، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، در مصاحبه با رسانه‌ها خبر از ساخت موتور فضایی پیشرفته‌ای داد که برای انتقال مداری ماهواره به کار می‌رود. موتور فضایی پژوهشگاه فضایی که «آرش» نامیده شده در سامانه انتقال مداری ماهواره قرار گرفته و پس از آنکه ماهواره توسط ماهواره‌بر به ارتفاع ۴۰۰ کیلومتری رسید، روشن شده و آن را تا مدار ۷۰۰۰ کیلومتری بالا می‌برد.
صمیمی تصریح کرد: «خانواده موتورهای فضایی آرش در چند نسخه در دست ساخت است که در آینده نزدیک موتور «آرش ۲۰» را در بلوک انتقال مداری برای ماهواره ناهید ۲ بکار خواهیم گرفت.» وی مدعی شد ویژگی‌های موتور ساخت پژوهشگاه فضایی ایران با نوعی موتور که بنابر اعلام خبرگزاری مهر، صمیمی آن را «استار» خوانده، برابری می‌کند. به‌گفته رئیس پژوهشگاه فضایی، فناوری موتورهای استار تاکنون در اختیار کشور آمریکا بوده است.
وی همچنین به خبرگزاری مهر گفت: «به‌دلیل موانع تحریم امکان استفاده از موتورهای فضایی استار برای ما وجود نداشت و البته تاکنون نیز نیازی به استفاده از این موتورها احساس نمی‌شد چرا که تاکنون ماهواره‌های ایرانی در مدار پایین زمین قرار می‌گرفتند؛ اما حال که قصد انتقال ماهواره به مدار بالای زمین را داریم باید از موتورهای فضایی استفاده کنیم و به‌همین دلیل آن را در کشور ساختیم.» صمیمی افزود: «در حال انجام تست‌های مکرر برای موتورهای فضایی آرش هستیم تا کاربرد این فناوری تثبیت شود اما به جرأت می‌توانیم بگوییم که به دانش این فناوری در کشور دست پیدا کرده‌ایم و سایر کشورها نیز از این فناوری برای انتقال ماهواره‌هایشان استفاده می‌کنند. البته در سایر کشورها به دلیل آنکه تحریمی وجود ندارد از موتورهای فضایی آمریکا استفاده می‌شود اما ما توانستیم موانع تحریم را شکسته و موتور فضایی را که قابل رقابت با موتورهای استار است، طراحی کنیم.»
گفته‌های رئیس پژوهشگاه فضایی ایران هر چند تأکید بسیاری بر روی پیشرفته بودن موتور دارد اما حتی مشخص نمی‌کند که منظور وی از موتور استار دقیقاً چه نوع موتوری است چرا که موتور استار در صنعت فضایی به دو قسم از موتورها اطلاق می‌شود؛ یک نوع از آن‌ها مدل بسیار پیشرفته‌ای از رانشگرهای کوچک الکتریکی از دسته رانشگرهای الکتریکی رزیستوجت (resistojet) هستند و نوع دیگر یک موتور سوخت جامد با سابقه ساخت آمریکا، که هر دو می‌توانند در انتقال مدار ماهواره استفاده شوند. البته با توجه به اینکه در سال ۹۵ سامانه انتقال مداری «سامان» توسط پژوهشگاه فضایی ایران رونمایی شد به نظر می‌رسد موتور آرش قرار است در این سامانه استفاده شود؛ هر چند بنا به اعلام وبسایت پژوهشگاه فضایی ایران، این موتور قادر به انتقال مدار ماهواره تا مدار ۷۰۰ کیلومتر می‌باشد در حالی‌که خبرگزاری مهر سخن از مدار ۷۰۰۰ کیلومتر به میان آورده است. به هر ترتیب مقایسه شکل ظاهری سامانه انتقال مداری سامان با دو گزینه موجود نشان می‌دهد که احتمالا موتور آرش همردیف موتور استار سوخت جامد آمریکا قرار می‌گیرد.
سامانه انتقال مداری سامان
موتور سوخت جامد استار که اولین نسخه آن در اوایل دهه ۸۰ میلادی توسط شرکت آمریکایی ثایوکل (Thiokol) معرفی شد معمولاً در برخی سامانه‌های پیشرانشی یا مراحل فوقانی ماهواره‌برها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موتور سوخت جامد در چند نسخه ۲۴، ۲۷، ۳۷ و ۴۸ ساخته شده و ماهواره‌های آمریکایی زیادی از جمله ماهواره‌های جی‌پی‌اس (GPS) را در مدار قرار داده است. در تصویر زیر یک موتور استار ۲۷ دیده می‌شود. این موتور هم اکنون توسط شرکت اربیتال (Orbital) که در سال ۲۰۰۱ میلادی حق مالکیت شرکت ثایوکل را خرید، تولید می‌شود. موتور استار نسخه 48B می‌تواند طی یک دقیقه و بیست و هفت ثانیه عملکرد خود، ۱۵ هزار پوند نیروی پیشران تولید کند اما از توان و مشخصات فنی موتور آرش خبری منتشر نشده است.
موتور سوخت جامد استار
موتور دیگری که تحت عنوان استار شناخته می‌شود (سرواژه Super-high Temperature Additive Resistojet) در واقع نوعی رانشگر ارتقایافته از دسته رانشگرهای الکتریکی رزیستوجت (resistojet) می‌باشد. رانشگرهای رزیستوجت نیروی پیشران را از طریق گرم کردن یک سیال تولید می‌کنند. این گرما نیز با عبور دادن جریان الکتریکی از یک مقاومت الکتریکی تولید می‌شود. رانشگرهای رزیستوجت فناوری جدیدی نیستند و استفاده از آن‌ها به سال ۱۹۶۵ برمی‌گردد اما موتور استار با بهره‌گیری از چاپ سه‌بعدی و طراحی یک‌پارچه مبدل حرارتی، عملکرد بهتری نسبت به رانشگرهای رزیستوجت متداول ارائه می‌نماید و نیروی کافی را برای فرایند انتقال مداری ماهواره فراهم می‌کند. این موتور نخستین بار در اوایل دهه ۲۰۰۰ توسط ناسا برای پیاده‌سازی ماهواره‌های کوچک در مدار استفاده شد.
یک رانشگر الکتریکی تحقیقاتی از نوع استار
بنابراین قضاوت در مورد موتور توسعه‌یافته توسط پژوهشگاه فضایی نیاز به اطلاعات بیشتری دارد که تاکنون در اختیار رسانه‌های تخصصی قرار نگرفته است. اما به‌طور کلی می‌توان گفت اگر منظور پژوهشگاه فضایی از موتور استار یک رانشگر الکتریکی باشد، نیروی پیشران اندک و ضربه ویژه بالا مد نظر است که قابلیت‌های پیاده‌سازی ماهواره، تنظیم موقعیت و حرکت محدود بین مداری را دارا می‌باشد. اما اگر منظور موتور سوخت جامد استار باشد، موتور توسعه‌یافته، نیروی پیشران بالا و ضربه ویژه پایینی دارد که برای انتقال بین‌مداری مناسب‌تر است. به هر حال آنچه از مصاحبه مسئولین با رسانه‌های غیرتخصصی مشخص است علاقه آن‌ها به اثبات برتری فناوری نسبت به آمریکا است تا اطلاع‌رسانی کارشناسی و دقیق در خصوص دستاوردهای علم و فناوری کشور.
عدد دقیق بالا بردن سامانه بلوک انتقال مداری چیست؟