علیرضا فتحی: موزه‌های فضایی، پارک‌های تفریحی با موضوع و زمینه فضایی و مراکزی که اختصاصا برای ترویج دانش و اطلاعات فضایی تاسیس شده‌اند، در سرتاسر جهان گسترده هستند. در این میان تعداد موزه‌ها نسبت به پارک‌ها و مراکز ترویجی بیشتر است زیرا جدا از اهداف ترویجی فضایی، این مراکز برای نمایش دستاوردهای فضایی ملی توسط دولت‌ها راه‌اندازی می‌شوند و جنبه‌ای از اقتدار و غرور ملی کشورها می‌باشند. اما پارک‌های فضایی و مراکز ترویجی صرفا با هدف ترغیب نسل جوان به یادگیری علوم فضایی، افزایش اطلاعات عموم مردم از کاربردهای فناوری فضایی در کیفیت و سبک زندگی خود و همچنین توجیه هزینه‌های گزاف پرداخت‌شده توسط دولت‌ها در زمینه توسعه فناوری و اکتشافات فضایی برای مردم تاسیس می‌گردند. در ادامه نگاهی به برخی از مهم‌ترین موزه‌ها، پارک‌ها و مراکز ترویجی فضایی در سطح جهان خواهیم داشت. در مطلب قبل به برخی از مجموعه‌های ترویجی مهم از جمله مرکز هوا و فضای ویرجینیا، موزه علوم شهر ناگویای ژاپن و مرکز نجوم و علوم فضایی شارجه اشاره شد و در ادامه مراکز دیگری معرفی می‌گردند.
افلاک‌نمای نگارا در مالزی (Planetarium NEGARA)
افلاک‌نمای ملی مالزی یکی از مراکز تفریحی علمی در شهر کوالالامپور است. افلاک‌نمای نگارا یک مرکز آموزش دانش نجوم و فضا برای عموم مردم است. این مرکز با هدف الهام بخشی به مردم در مورد فضا از طریق ترکیب علوم فضایی و هنر بومی ایجادشده است. چندین نمایشگاه در این افلاک‌نما وجود دارد. در سالن اصلی این مجتمع، نمایشگاه دائمی دانش و فناوری فضا برپا است. در این سالن ماکت شاتل فضایی ناسا، ماکت فضانوردان، نمونه کوچک موتور وایکینگ و موتور پرتابگر آریان ۴ که نخستین ماهواره ساخت مالزی را به فضا پرتاب کرد در معرض نمایش قرار دارد. یک اتاق ضد جاذبه از دیگر بخش‌های جذاب این افلاک‌نما است. اتاق ضد جاذبه که با زاویه‌ای خاص ساخته‌شده بخش بسیار جذابی برای بازدیدکنندگان به‌ویژه کودکان است. در این اتاق می‌توان احساس معلق بودن در فضا را تجربه کرد. یکی دیگر از بخش‌های مهم این افلاک‌نما سالن تئاتر فضایی با یک صفحه‌نمایش بزرگ است که فیلم‌های نجومی و فضایی در آن نمایش داده می‌شود. یک تلسکوپ ۱۴ اینچی و دوربین دوچشمی نیز در این مرکز مورد استفاده عموم است.
اردوگاه فضایی ترکیه (Space Camp Turkey)
اردوگاه فضایی ترکیه در شهر ازمیر این کشور قراردارد. این کمپ آموزشی به جوانان فرصتی برای آشنایی با علوم هوا فضا می‌دهد و افراد با مسائلی مانند بی‌وزنی، لباس فضانوردی، گرانش و غیره آشنا می‌شوند. از این اردوگاه تا کنون بیش از ۲۵۰ هزار کودک و بزرگسال از ۶۰ کشور جهان بازدید کرده‌اند. در اردوگاه فضایی ترکیه که فضای زندگی و کار در فضا را به شکلی کامل نشان می‌دهد، بازدیدکنندگان در دوره‌های مختلف آموزش علوم فضایی شرکت می‌کنند. هدف از اجرای برنامه‌های تعاملی در دوره‌های آموزشی این اردوگاه، پرورش ذهن خلاق، ترویج کار گروهی و روحیه همکاری از طریق شبیه‌سازی ماموریت‌های فضایی و افزایش درک درباره نیاز بشر به فناوری فضایی است.
این اردوگاه در پی ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان شرکت کننده برای گرایش به علوم فضایی، ریاضی، فناوری، افزایش تسلط به زبان انگلیسی و تقویت همیاری در محیطی پویا و سرگرم کننده می‌باشد. در طی مأموریت‌های شبیه سازی‌شده ایستگاه فضایی، اعضای اردوگاه در موقعیت‌های ویژه‌ای (مانند فرمانده شاتل دیسکاوری، مهندس پرواز و مهندس کنترل) قرار می‌گیرند. در کنار تمرینات آموزش فضانوردی، آزمایش بی‌وزنی، فرود بر زمین و راهپیمایی در فضا، شرکت کنندگان یک موشک تک مرحله‌ای را ساخته و پرتاب می‌کنند. در پلانتاریوم با صورفلکی، سیارات و ستارگان آشنا می‌شوند، توسط تلسکوپ ۱۰ اینچی رصدخانه، دهانه‌های برخوردی ماه و سایت‌های فرود ماموریت‌های آپولو را رصد کرده، به تماشای نوارهای سیاره مشتری و حلقه‌های زیبای سیاره زحل میپردازند. به طور کلی اردوگاه فضایی ترکیه را می‌توان یک نمونه مناسب و موفق از مراکز ترویجی فضایی در سطح دنیا دانست.
موزه هوافضای لبورژه (Le Bourget Air and Space Museum)
موزه هوافضای لبورژه معروف‌ترین موزه هوافضایی در فرانسه است که بیش از ۱۰۰ سال از تاسیس آن می‌گذرد. با توجه به نقش غیر قابل انکار فرانسه در سازمان فضایی اروپا (ESA)، تعدادی از دستاوردهای این سازمان از جمله ماهواره‌برهای آریان ۱ (Ariane 1) و آریان ۵ (Ariane 5) در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند. علاوه بر افلاک‌نما و بخش‌های آموزشی برای رده‌های سنی مختلف، قسمت‌هایی از موزه نیز به آموزش فضانوردی به کودکان و شبیه‌سازی ایستگاه فضایی بین‌المللی اختصاص دارد. این موزه یک فضای ۱۰۰۰ متر مربعی را تنها برای کودکان ۶ الی ۱۲ سال در نظر گرفته تا بیش از ۴۰ فعالیت هوایی و فضایی را تجربه کنند. موزه هوافضای لبورژه بخشی از فرودگاه لبورژه پاریس می‌باشد که هر دو سال یک بار میزبان نمایشگاه هوایی پاریس (Paris Air Show) قدیمی‌ترین نمایشگاه هوایی جهان بوده و اخیرا بخش فضایی نیز به این نمایشگاه اضافه شده است.
موزه یادبود فضانوردی مسکو (Memorial Museum of Cosmonautics)
موزه یادبود فضانوردی مسکو از مهم‌ترین موزه‌های فضایی روسیه می‌باشد که در سال ۱۹۸۱ تاسیس شده است و شامل بیش از ۸۵۰۰۰ اقلام مرتبط با اکتشافات فضایی شوروی و روسیه از جمله حامل فضایی سایوز (Soyuz) می‌باشد. طبق آمارهای گردشگری روسیه سالانه بیش از ۳۰۰۰۰۰ نفر از موزه یادبود فضانوردی روسیه بازدید می‌کنند. از بخش‌های جالب توجه این موزه می‌توان به بنای یادبود سرگئی کورولف (Sergey Korolev) به عنوان یکی از مهره‌های کلیدی رقابت فضایی بین آمریکا و شوروی اشاره نمود. در گستردگی اقلام مرتبط با فضانوردی در موزه یادبود فضانوردی مسکو همین بس که حتی سگ‌هایی که شوروی به فضا فرستاد به صورت تاکسیدرمی در این موزه نگه‌داری می‌شوند. موزه یادبود فضانوردی مسکو شامل نمایشگاه‌هایی با عنوان‌های «طلوع عصر فضا»، «علوم فضایی در خدمت بشر»، «همکاری بین‌المللی در فضا»، «تحقیق و کاوش در ماه و منظومه شمسی» و… می‌باشد. علاوه بر این یک سالن سینما در این موزه به نمایش فیلم‌های فضایی اختصاص یافته و یک کافه با غذاهایی مشابه غذای فضانوردان ایستگاه فضایی از بازدیدکنندگان پذیرایی می‌کند.
موزه هوانوردی و فضای کانادا (Canada Aviation and Space Museum)
این موزه که در شهر اوتاوا واقع شده است، به غیر از دستاوردها و تولیدات کانادا در صنعت هوایی، نمایش‌دهنده مشارکت‌های این کشور در فضانوردی و صنعت فضایی نیز می‌باشد. موزه هوانوردی و فضای کانادا در سال ۱۹۶۴ با نام دیگری تاسیس شد و تنها به معرفی فعالیت‌های هوانوردی این کشور می‌پرداخت اما پس از دستاوردهای فضایی این کشور از جمله ساخت لباس فضانوردی برای برخی از نخستین فضانوردان تاریخ بشر و ساخت بازوی معروف کانادارم (Canadarm) برای شاتل فضایی، بخش فضایی نیز به این موزه اضافه شد. علاوه بر موارد به نمایش گذاشته‌شده، این موزه برنامه‌های آموزشی نیز برای کودکان و خانواده‌ها برگزار نموده و حتی بخشی از وبسایت خود را به توضیح مفصل راجع به قسمت‌های مختلف لباس فضانوردی اختصاص داده است. توضیح نحوه زندگی فضانوردان در ایستگاه فضایی، یادبود ماموریت آپولو در سالگرد فرود انسان بر روی ماه و معرفی برنامه‌های سرنشین‌دار آینده از جمله فعالیت‌های فضایی ترویجی صورت‌گرفته در این موزه هستند.
