توریسم فضایی از سال آینده و با دیدار گردشگران از ایستگاه فضایی و پروازهای فضایی شرکت‌های خصوصی وارد عصر جدیدی خواهد شد. هرچند این روش به تأمین هزینه‌های سرسام‌آور صنایع فضایی کمک می‌کند اما متخصصان بر این باورند که ورود حتی تعداد نه چندان زیادی توریست مولتی‌میلیاردر به فضا بار زیست‌محیطی سنگین و طولانی‌مدت را بر زمین وارد خواهد کرد.
در حالی که زمین با عواقب ناشی از گرمایش و تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم کرده و تب بالای آن کاملاً ملموس است، تردد پیاپی فضاپیماهای غول‌پیکر در جو، آلودگی شدیدی بر جای خواهد گذاشت. کلودیو مگلیلو (Claudio Magliulo) از مدافعان محیط زیست در این باره می‌گوید: «توریسم فضایی استفاده کاملاً غیرضروری از منابع توسط تعداد محدودی از افراد و سازمان‌ها است. این صنعت را می‌توان راه گریز ۱% بالای جامعه جهانی از واقعیت در نظر گرفت.»
هر از چند گاهی شاهد خبرهایی از پرتاب موفق فضاپیماهای غول‌پیکری هستیم که گجتی را بر دوش خود سوار کرده و به فضا می‌برند. این رویداد در نگاه اول نشانه‌ای از پیشرفت فناوری و حتی مایه مباهات کشورها است. در پس پرده اما واقعیت‌های ناگواری جریان دارد که کمتر به آن پرداخته شده است.
هر چند درباره تاثیرات زیست‌محیطی پرتاب فضاپیما و توریسم فضایی تحقیقات زیادی صورت نگرفته اما اثر مخرب آن‌ها ثابت شده است. این فضاپیماها نه تنها کربن زیادی را به خورد طبیعت می‌دهند بلکه حتی کمی افزایش در شمار آن‌ها لایه ازن را به مخاطره خواهد انداخت. مواد شیمیایی مصرفی در آن‌ها در لایه بالایی اتمسفر با هم واکنش داده و یک درصد از سپری را که از ما در برابر تشعشعات مخرب خورشید محافظت می‌کند، نابود خواهد کرد.
اثرات کربنی توریسم فضایی
فضاپیماهای امروزی نسبت به مدل‌های قدیمی بهینه‌تر شده‌اند اما هنوز هم انرژی عظیمی صرف پرتاب آن‌ها به سوی فضا می‌شود. برای مثال بخش بزرگی از فضاپیمای فالکون ۹ (Falcon 9) را مخزن سوختی تشکیل می‌دهد که گنجایش ۱۴۷ تن نفت سفید تصفیه شده را دارد.
طبق محاسبات مجله اسمیتسونین (Smithsonian Magazine)، هر پرتاب فالکون ۹ برابر با تولید ۱۵۰ تن کربن است و در نتیجه اگر شرکت اسپیس‌ایکس (SpaceX) به هدف خود یعنی پرتاب یک فضاپیما طی هر دو هفته برسد، سالیانه بیش از ۴ میلیون کیلوگرم کربن به اتمسفر وارد می‌کند.
برای درک بهتر این مساله بد نیست بدانید میزان دی اکسید کربن تولیدی هر فضاپیما ۱۵۰ برابر پرواز یک هواپیمای قاره‌پیما است. صنعت هوانوردی در مجموع سالیانه ۸۶۰ میلیون تن کربن تولید می‌کند.
ایجاد حفره در اتمسفر
مشکل اصلی پرتاب فضاپیماها صدمه‌ای است که به خود جو زمین وارد می‌شود. زمانی که فضاپیما با مصرف سوخت مبتنی بر کرزون (نفت سفید) در حال عبور از لایه بالایی اتسمفر است، مواد شیمیایی نظیر کلر را وارد هوای اطراف می‌کند که برای لایه ازن شبیه سم است. تخریب مولکول‌های ازن در این ناحیه به معنی ورود تشعشعات مضر خورشید، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های پوستی و افزایش گرمای زمین است.
از مواد خروجی فضاپیماها باید به کربن سیاه یا دوده و اکسید آلومینیوم یا آلومینا (Al2O3) اشاره کرد. ذرات دوده با تشکیل یک چتر سیاه نور خورشید را به خود جذب کرده و دمای محیط اطراف را بالا می‌برند. آلومینا هم دقیقا مشابه یک فویل آلومینیومی حرارت را منعکس کرده و در کنار دوده سطح سیاره را خنک‌تر می‌کنند.
شاید این خنکی در نگاه اول مثبت به نظر برسد اما چنین سرمایشی به قیمت افزایش دما در لایه بالایی اتمسفر صورت تمام می‌شود؛ در واقع با این کار روند تخریب لایه ازن بیش از پیش سرعت می‌گیرد.
هنوز همه پیامدها شناسایی نشده‌اند
یکی از دغدغه ها در مورد آلایندگی ناشی از پرتاب فضاپیماها فقدان تحقیقات کافی و متعدد در این مورد است. به گفته دکتر مارتین راس (Martin Ross)، مهندس ارشد پروژه در مرکز سیاست و راهبرد فضایی (Aerospace Corporation) در ایالت کالیفرنیای آمریکا، ممکن است نقش این آلایندگی‌ها در گرمایش زمین حتی از انتشار کربن دی اکسید توسط صنعت هوانوردی هم بیشتر شود.
به خاطر فقدان تحقیقات کافی، سرعت تخریب ازن به واسطه پرتاب فضاپیماها مشخص نیست اما برآوردها حاکی از آن است که این میزان فعلا در حد ۰.۱ درصد است. اگر میزان پرتاب راکت طی چند دهه آینده به خاطر فعالیت‌های دولتی و تجاری شرکت‌هایی نظیر اسپیس‌ایکس و بلو اوریجین (Blue Origin) ده برابر شود، یک درصد از سپر محافظمان را از دست خواهیم داد. شاید یک درصد ناچیز به نظر برسد اما در سال ۱۹۸۹ تخریب سه درصد از لایه ازن به ممنوعیت CFC ها (کلروفلوروکربن یا ترکیبات آلی حاوی کربن و فلوئور و کلر و هیدروژن) منجر شد.
این تهدید مختص فضاپیماها است و می‌واند پیشرفت‌های صورت گرفته در سه دهه گذشته برای احیای لایه ازون را با خطر مواجه کند. به گفته راس، تأثیر آلایندگی فضاپیماها بر استراتوسفر (Stratosphere) در هیچ فعالیت صنعتی دیگری مشاهده نشده است. پوشَن سپهر یا استراتوسفر لایه‌ای از هواکره است که تا پنجاه کیلومتری زمین ادامه دارد و دومین لایه بزرگ اتمسفر محسوب می‌گردد.
افزایش تشعشعات مخرب اشعه فرابنفش (UVB) به خاطر تخریب این لایه ارزشمند می‌تواند به سرطان پوست، نابینایی و همچنین تخریب اکوسیستم دریایی و گیاهی منجر شود. این چرخه با افزایش سطح کربن دی اکسید منتشر شده در قطب شمال سرعت گرمایش جهانی را بیشتر می‌کند.
سنگ اول را درست بگذاریم
تعداد پرتاب‌های خصوصی طی دهه آینده احتمالاً به خاطر هزینه‌های سرسام‌آور رشد زیادی را تجربه نخواهد کرد. با این حال سفرهای توریسم فضایی زیرمداری شاهد رشد چشمگیری خواهد بود. شرکت ویرجین گروپ (Virgin Group) که تحت نظر ریچارد برانسون (Richard Branson) سرمایه‌دار بریتانیایی اداره می‌شود، تمامی زیرساخت‌های لازم برای بردن میلیاردرها تا مرز فضا را پیاده‌سازی کرده و فاصله چندانی با عملی کردن این ایده ندارد.
به گفته دکتر استیون فاکس (Steven Fox)، متخصص مدیریت انرژی سفرهایی از این دست که از طریق فضاپیمای اسپیس‌شیپ ۱ و ۲ (Spaceship 1 & 2) صورت می‌گیرد، در مقایسه با پروازهای مداری، کربن کمتری را وارد جو می‌کند. هر سفر فضایی تقریبا ۳ تن دی اکسید کربن تولید می‌کند که برابر آلایندگی ناشی از پرواز هواپیما بین لندن و سنگاپور است.
طبیعتاً مسافرت‌هایی که از مدار پایینی خارج می‌شوند، فشار بیشتری را به جو وارد می‌کنند. سازمان ناسا (NASA) تأکید کرده مسئولیت آلایندگی در پروازهایی که به مقصد ایستگاه فضایی صورت می‌گیرد، بر عهده شرکت‌های مجری سفر می‌باشد. ناسا مقصد و قابلیت‌های دیگری را فراهم کرده اما شرکت‌های خصوصی مجری پرتاب باید بر اساس چارچوب های قانونی، خود را با استانداردها تطبیق دهند.
فاکس معتقد است حتی در صورت رشد فراوان پروازهای توریستی مداری و زیرمداری در آینده، سطح انتشار کربن دی اکسید در مقایسه با هواپیماها پایین خواهد بود. او می‌گوید: «با این وجود نباید فکر کنیم مشکلی وجود ندارد. فعالان حوزه توریسم فضایی باید مثل کسب و کارهای دیگر تمامی جنبه‌های زیست‌محیطی و آلایندگی را در نظر بگیرند. بنابراین بهتر است از همین ابتدا این موارد رعایت کنند.»
فعالان محیط زیست چالش‌های پیرامون توریسم فضایی خصوصی را با گردشگری عادی مقایسه می‌کنند که در آن مزایا تنها نصیب افرادی خاص می‌شود اما هزینه‌های زیست‌محیطی بر دوش تک تک ساکنان این کره خاکی خواهد بود.
این باور کاملاً درست است. تنها اعضای باشگاه مولتی میلیاردها شانس رفتن به فضا را دارند اما تشعشعات ورودی از لایه ازن می‌تواند قشر محروم در آفریقا و آسیا را نابینا ساخته یا به کام سرطان بکشاند. ماهر ایلغاز از فعالان محیط زیست در این باره می‌گوید: « «انجام سفر توریستی به ایستگاه فضایی بین‌المللی راهکار جدیدی برای جمع‌آوری سرمایه است. دولت نباید برای جذب سرمایه، دیگران را به انجام کارهای مخرب تشویق نماید.»
مزایای بالقوه این سفرها مثل علاقه‌مند کردن افراد به علم و اکتشاف، ارزش آسیبی را که به خانه همه انسان‌ها وارد می‌شود ندارد. به گفته ایلغاز زمانی که خانه شما آتش می‌گیرد پیش از هر کاری باید به فکر خاموش کردن آن باشید. بنابراین بهتر است به جای دلخوش کردن به این مزایای احتمالی به فکر روش‌هایی برای کاهش تغییرات اقلیمی باشیم.
حالا زمان دست به کار شدن است
از آنجا که حامل‌های فضایی برای اغلب کشورها یک مساله امنیت ملی به شمار می‌رود، دولت‌ها علاقه‌ای به محدود ساختن تولید و پرتاب آن‌ها به واسطه صدمات زیست محیطی ندارند.
حالا اما اوضاع فرق کرده و با وارد شدن شرکت‌های خصوصی به این حوزه، دانشمندان به صورت جدی‌تری در حال مطالعه و بررسی اثرات زیست‌محیطی پرتاب حامل‌های فضایی هستند. متخصصان بر این باورند که همین حالا و تا دیر نشده باید قوانینی را برای جلوگیری از صدمه جدی به محیط زیست تدوین کرد.
به گفته راس، اگر آلایندگی فضاپیماها را همین حالا به خوبی درک کنیم می‌توان با تدوین معیارها و دستورالعمل های مطلوب، به رشد صنعت فضایی کمک کرد. اما اگر صبر کنیم تا اثرات زیست‌محیطی آن‌ها به حداکثر برسد، شاید دیگر فرصتی برای اتخاذ تصمیمات مناسب نداشته باشیم. تحقیقات امروز می‌تواند آینده صنعت توریسم فضایی و حتی آینده زمین را تضمین نماید.
تا زمانی که قوانین مقتضی به تصویب نرسند، نابرابری و بی‌عدالتی در زیان‌های زیست‌محیطی توریسم فضایی هم ادامه خواهد داشت. ما انسان‌های روی زمین همین حالا هم با بحران اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کنیم، حالا باید هزینه سنگین سفر چند نفر مولتی میلیاردر به فضا را هم بپردازیم.