سیروس برزو: طرح آزمایشی آپولو-سایوز (Apollo–Soyuz Test Project)، نخستین مأموریت فضایی مشترک فضانوردی آمریکا و شوروی و نخستین همکاری وسیع فضایی بین‌المللی بشمار می‌رود. گرچه این مأموریت ۱۵ ژوئیه ۱۹۷۵ با پرتاب سفینه روسی سایوز-۱۹ (Soyuz-19) و به دنبال آن ناو آمریکایی آپولو (Apollo) آغاز گردید، اما انجام عملیات اتصال دو ناو آپولو و سایوز چه به لحاظ فنی و چه از نظر سیاسی نیاز به تلاشی چند ساله داشت که از سال ها قبل، نخستین گام‌های آن برداشته شده بود. آمریکا و شوروی طی قراردادی در ۲۴ مه ۱۹۷۲ برنامه‌ای را جهت پروازی مشترک و انجام الحاق دو سفینه سایوز و آپولو در فضا تدارک دیدند.
در این قرارداد، مواردی همچون سازگارسازی سامانه‌های فضایی شوروی و آمریکا از جمله طراحی یک واحد ویژه برای اتصال دو سفینه پیش‌بینی شده بود. این قرارداد همچنین مواردی مانند بررسی امکان مأموریت‌های نجات اضطراری در فضا، گسترش همکاری‌های فضایی در آینده و تلاش برای همسان کردن سامانه‌های هدایت و ناوبری زمینی در دو کشور را مد نظر داشت.
مدت‌ها فضانوردان آمریکا و شوروی همچنین دانشمندان و کارشناسان این دو کشور در مراکز فضایی یکدیگر جلسات مشترک تشکیل دادند و به کار و فعالیت پرداختند.
برای انجام عملیات مشترک سفینه‌های سایوز و آپولو دو مشکل اساسی وجود داشت؛ اتصال دو ناو و فشار و تفاوت جنسیتی هوای دو سفینه. هوای موجود در سفینه سایوز٬ هوای زمین، مخلوط نیتروژن-اکسیژن با فشاری معادل فشار در سطح دریا است اما آپولوی آمریکایی‌ها از گاز اکسیژن خالص با فشار ۳۳/۰ اتمسفر استفاده می‌کرد. از سوی دیگر سامانه‌های الحاق در ناو های سایوز و آپولو کاملا متفاوت بودند. اگر قرار بود قسمت‌های اساسی آپولو یا سایوز را تغییر دهند لازم می‌شد یک سلسله آزمایش‌های پر خرج جدید صورت گیرد. به همین دلیل عاقلانه و به صرفه بود که به جای تغییر در خود ناوها، یک واحد ویژه ساخته شود که بتواند از یک سمت به بخش فرماندهی آپولو و از سمت دیگر به سایوز ملحق گردد. این وسیله جدید یک استوانه بود به قطر ۵/۱ متر و طول ۳ متر که ضمناً به فضانوردان اجاره می داد از سفینه‌ای به سفینه دیگر که کاملاً با یکدیگر متفاوت بودند بروند.
هنگام پرتاب آپولو، واحد الحاق در موشک ساترن (Saturn) قرار می‌گرفت. پس از ورود به مدار، ناو آپولو از موشک ساترن جدا شده٬ دور می‌زد و به بخش الحاق متصل شده، آن را از موشک بیرون می‌کشید و به این ترتیب آماده پیوستن به سفینه سایوز می‌شد. وقتی که دو سفینه به هم متصل می‌شدند فشار جوی داخل سایوز از ۱ به ۶۸/۰ اتمسفر کاهش پیدا می‌کرد و در نتیجه کیهان‌نوردان می‌توانستند وارد آپولو شوند بدون اینکه در بخش الحاق مدتی صبر کنند تا اکسیژن خالص استنشاق کرده و نیتروژن را از خون خود خارج سازند.
طبق برنامه پیش‌بینی شده، سایوز-۱۹ در روز ۱۵ ژوئیه ۱۹۷۵ با دو فضانورد راهی مدار زمین گردید.
حدود ۵ ساعت بعد، یک موشک ساترن ب-۱ (Saturn B-1) از پایگاه کاناورال (Cape Canaveral Air Force Station) به فضا پرتاب شد. این موشک حامل سفینه آپولو با سه سرنشین بود که ماموریت داشتند با کیهان‌نوردان سایوز-۱۹ عملیات مشترکی را به انجام رسانند.
آپولو پس از قرار گرفتن در مدار, به تعقیب سایوز-۱۹ پرداخت و سرانجام دو سفینه در ساعت ۰۴:۱۲ روز ۱۷ ژوئیه بهم متصل شدند. این عمل شش دقیقه زودتر از برنامه و بر فراز اسپانیا انجام گرفت. مراحل پرواز به طور زنده از تلویزیون پخش گردید. پس از الحاق، توماس استافورد (Thomas P. Stafford) دریچه تونل اتصال بین دو سفینه را گشود و فضانوردان به ملاقات یکدیگر شتافتند. الکسی لئونف (Alexei Leonov) و ونس براند (Vance D. Brand) نخستین فضانوردانی بودند که از تونل ویژه عبور کرده با یکدیگر دیدار داشتند.
پرواز هماهنگ دو سفینه، ۴۴ ساعت و ۳۰ دقیقه به طول انجامید و طی این مدت فضانوردان به ۵ آزمایش مشترک اقدام نمودند. آن‌ها همچنین یک مصاحبه مطبوعاتی ترتیب دادند که از طریق مراکز هوستون و مسکو انجام می‌شد.
کیهان‌نوردان شوروی هفت و فضانوردان آمریکا بیست و سه آزمایش علمی را نیز به طور جداگانه در زمینه‌های مختلف به انجام رساندند.
پس از جدا شدن دو سفینه، آپولو با یک مانور بین سایوز-۱۹ و خورشید قرار گرفت و یک خورشید گرفتگی مصنوعی به وجود آورد و دو کیهان‌نورد سایوز-۱۹ از این واقعه تعدادی عکس تهیه کردند. عکس‌های تهیه شده بعداً در اختیار کارشناسان فضایی آمریکا نیز قرار گرفت. پس از انجام این آزمایش برای بررسی دقیقتر الحاق، سایوز-۱۹ با یک مانور ماهرانه به آپولو پیوست. (اتصال قبلی را فضانوردان آمریکایی هدایت کرده بودند) و بعد از دقایقی دو ناو از یکدیگر جدا شدند. سرنشینان آپولو پس از جدایی، با روشن کردن موتورهای موشکی٬ سفینه را به مدار بالاتری منتقل کردند.
سایوز-۱۹ روز ۲۱ ژوئیه به زمین بازگشت. جریان فرود به طور زنده از تلویزیون پخش شد. سفینه به علت وجود باد، ده کیلومتر دورتر از محل تعیین شده فرود آمد. فضانوردان آمریکایی پرواز خود را چهار روز بعد هم ادامه دادند و به آزمایش‌های گوناگون طراحی شده از سوی دانشمندان پرداختند؛ از جمله موفق به کشف یک منبع جدید اشعه ماوراء بنفش در خارج از منظومه شمسی شدند.
آپولو پس از اتمام برنامه خود روز ۲۵ ژوئیه در اقیانوس آرام فرود آمد. در زمان بازگشت٬ یکی از دستگاه‌های سفینه به نام «سامانه کنترل واکنش‌ها» به اشتباه روشن باقی مانده بود و همین امر در مسیر فرود باعث رخنه گاز سمی تتراکسید ازت مربوط به سوخت موشک به داخل ناو گردید و فضانوردان دچار ناراحت ریوی شدند٬ به طوری که پس از فرود جهت مداوا به بیمارستان انتقال یافتند. گرچه بنا به گفته پزشکان، ناراحتی فضانوردان اهمیت چندانی نداشت و بستری کردن آنان فقط برای جلوگیری از عوارض ناشی از خارش ریوی بود اما سه فضانورد آپولو دو هفته در بیمارستان نیروی هوایی در هاوایی بستری و قرنطینه بودند.
پرواز آزمایشی آپولو-سایوز در یک نگاه:
سایوز-۱۹
سرنشینان: الکسی لئونف (Alexei Leonov)، والری کوباسف (Valeri Kubasov)
زمان پرتاب: ساعت ۱۲:۲۰ روز ۱۵ ژوئیه ۱۹۷۵
محل پرتاب: سکوی پرتاب شماره ۱ پایگاه فضایی بایکونور (Baikonur Cosmodrome)
پرتاب کننده: موشک سایوز
وزن سفینه (کیلوگرم): ۶۷۹۰
زاویه شیب نسبت به خط استوا (درجه): ۷۸/۵۱
مدت یک دور گردش کامل به دور زمین (دقیقه): ۵۳/۸۸
اوج و حضیض مدار (کیلومتر): ۲۲۲- ۱۸۶
زمان فرود: ساعت ۱۰:۵۰:۵۱ روز ۲۱ ژوئیه ۱۹۷۵
محل فرود: ۸۷ کیلومتری شمال شرقی ارخالق در قزاقستان
مدت پرواز: ۵ روز و ۲۲ ساعت و ۳۰ دقیقه و ۵۱ ثانیه
مسافت طی شده: ۹۸/۳ میلیون کیلومتر
تعداد گردش در مدار زمین: ۹۶ بار
آپولو-۱۸
سرنشینان: توماس استافورد (Thomas P. Stafford)، ونس برند (Vance D. Brand)، دانالد اسلایتن (Donald Kent Deke Slayton)
زمان پرتاب: ساعت ۱۹:۵۰:۰۱ روز ۱۵ ژوئیه ۱۹۷۵
محل پرتاب: سکوی پرتاب ۳۹ پایگاه فضایی کاناورال
پرتاب کننده: موشک ساترن ب-۱
وزن سفینه (کیلوگرم): ۱۴۲۴۰
زاویه شیب نسبت به خط استوا (درجه): ۷/۵۱
مدت یک دور گردش کامل به دور زمین (دقیقه): ۶/۸۷
اوج و حضیض مدار (کیلومتر): ۱۶۶- ۱۵۲
زمان فرود: ساعت ۲۱:۱۸:۰۱ روز ۲۴ ژوئیه ۱۹۷۵
محل فرود: در ۵۲۸ کیلومتری غرب هونولولو (Honolulu)، اقیانوس آرام
مدت پرواز: ۹ روز و ۱ ساعت و ۲۸ دقیقه
مسافت طی شده: ۸۸/۶ میلیون کیلومتر
تعداد گردش در مدار زمین: ۱۴۷ بار
