پس از گذشت ۴ دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، فناوری فضایی ایران به دلیل دستیابی به ۶ مؤلفه استراتژیک دانش فضایی به بلوغ کامل رسیده و این اقتدار سال ۹۷ با پرتاب ماهواره‌های ایرانی تکمیل شد.
حوزه فضایی غیر دفاعی نه‌تنها در رشد اقتصادی و رفاه جامعه از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که از عناصر مهم اقتدار کشور به شمار می‌رود. این فناوری همچنین از ظرفیت بالایی برای سرریز به دیگر صنایع برخوردار است. هرچند عصر فضا در دوران پیش از انقلاب اسلامی آغاز شد ولی فعالیت‌های توسعه فناوری فضایی بعد از انقلاب اسلامی کلید خورد.
توسعه فناوری فضایی پس از انقلاب
در بازه زمانی پس از انقلاب تا آغاز دوران سازندگی عمده اقدامات درزمینهٔ به‌کارگیری خدمات فضایی بود. اقداماتی نظیر برپایی تجهیزات دریافت مستقیم اطلاعات ماهواره‌های هواشناسی نوآ(NOAA)، راه‌اندازی تجهیزات ذخیره‌سازی و تصحیح داده‌های ماهواره‌ای، تجزیه‌وتحلیل و فرآیند داده‌های ماهواره‌ای، مدیریت داده‌های ماهواره‌ای و چاپ، تکثیر و تولید اطلاعات در بازه زمانی ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰ صورت گرفت.
سال ۱۳۷۰ مجلس شورای اسلامی با تصویب اساسنامه مرکز سنجش‌ازدور ایران به تشکیل این مرکز در زیر نظر وزارت پست و تلگراف و تلفن رأی داد. در نیمه دوم دهه ۷۰ شمسی علاوه بر اقدامات ارزنده در توسعه خدمات فضایی ازجمله تصویب طرح توسعه مرکز ماهدشت، تأسیس ایستگاه‌های کنترل و فرمان ماهواره و تأسیس آزمایشگاه بنیادی سنجش‌ازدور، گام مهمی در توسعه فناوری فضایی درزمینهٔ ماهواره‌بر و ماهواره آغاز شد که منشأ دستاوردهای فضایی کشور در دهه هشتاد شد.
دهه ۸۰ و دستاوردهای غرورآفرین فناوری فضایی
دهه ۸۰ دهه پر دستاورد و غرورآفرینی برای جمهوری اسلامی ایران در عرصه فضایی بود. در ابتدای این دهه و در سال ۱۳۸۲ بر اساس ماده ۸ قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شورای عالی فضایی و بر اساس ماده ۹ همان قانون، سازمان فضایی ایران تشکیل شد.
اساسنامه این دو نهاد نیز در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ در هیئت‌وزیران تصویب شد.
در همین سال در کنار پرتاب ماهواره سنجشی سینا با همکاری روسیه، شورای عالی فضایی اولین جلسه خود را به ریاست رئیس‌جمهور وقت تشکیل داد و عضویت سازمان فضایی ایران در سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه (اپسکو) و کلیات برنامه ۵ ساله چهارم توسعه در بخش فضا شامل اهداف، راهبردها، اقدامات مهم و اساسی و ماهواره‌های پیش‌بینی‌شده را تصویب کرد.
فناوری فضایی بومی شد
در سال ۱۳۸۶ جلسه دوم شورای عالی فضایی تشکیل و برنامه کلان ۱۰ ساله، ۱۵ ساله و ۲۰ ساله فضایی کشور مبتنی بر توسعه فناوری فضایی بومی تصویب شد. همچنین در این سال آزمودن‌های اولیه و موفق توسعه ماهواره‌بر بومی انجام شد که نویدبخش آینده درخشان صنعت فضایی کشور بود.
سال ۱۳۸۷ نقطه عطفی در صنعت فضایی جمهوری اسلامی است. در این سال، ماهواره امید که ساخته دست توانمند متخصصان و مهندسان کشور بود توسط ماهواره‌بر سفیر امید که آن نیز توسط متخصصان داخلی توسعه‌یافته بود در مدار زمین قرار گرفت و جمهوری اسلامی ایران به باشگاه ۷ کشور دارای توانمندی طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره پیوست.
۱۴ بهمن روز پرتاب ماهواره امید در تقویم کشور به‌عنوان روز فناوری فضایی نام‌گذاری شد. علاوه بر این در این سال رئیس وقت سازمان فضایی ایران به‌عنوان رئیس زیر کمیته حقوقی کوپوس (کمیته استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو سازمان ملل) انتخاب شد و در همین سال به ابتکار و پیشنهاد ایران، هفته جهانی فضا در سازمان ملل متحد تعیین و تصویب شد.
ارسال موجود زنده اوج اقتدار ایران در فناوری فضایی
در سال ۸۸ برنامه‌های توسعه فناوری که از پشتوانه مصوبات شورای عالی فضایی برخوردار بود باقدرت پیش برده شد که دستاورد آن ارسال موجود زنده به فضا با کاوشگر ۳ بود. همچنین در سه بیمارستان کشور سامانه پزشکی از راه دور بر پایه ارتباطات ماهواره‌ای راه‌اندازی شد.
در سال ۱۳۸۹ با تشکیل سومین جلسه شورای عالی فضایی، مسئولیت اکتساب و توسعه فناوری‌ها و سامانه‌های فضایی، اعتبارات مربوط به برنامه‌های فضایی کشور در بخش غیر دفاعی در سازمان فضایی متمرکز شد و سازمان فضایی ایران به‌عنوان متولی پروژه‌های زیرساختی کلان و ملی بخش فضایی مانند پایگاه پرتاب ملی، آزمایشگاه ملی فضایی و غیره معرفی شد.
همچنین موقعیت مداری زهره ۲ پس از پرتاب ماهواره بدر ۵ با مشارکت عرب ست، عملیاتی شد. کاوشگر ۴ نیز در این سال پرتاب و با موفقیت بازیابی شد. همچنین گروه دانشجویی ایران توانست در مسابقات کن ست اسپانیا مقام دوم را از آن خود کند.
دومین ماهواره بومی به فضا رفت
سال ۱۳۹۰ پژوهشگاه فضایی ایران تأسیس و در حوزه پژوهش و توسعه فناوری فضایی بومی فعال شد. در این سال دومین ماهواره بومی با نام رصد که طراحی و ساخت آن توسط متخصصان دانشگاه صنعتی مالک اشتر صورت گرفته بود با ماهواره‌بر کلاس سفیر، به فضا ارسال شد.
همچنین ثبت اولیه فایلینگ‌های ۱۳ موقعیت مداری جدید تحت عنوان ایران‌ست، در اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) در این سال انجام شد و سال ۱۳۹۰ با پرتاب ماهواره نوید علم و صنعت توسط ماهواره‌بر کلاس سفیر برای بخش فضایی، به پایان رسید.
سند جامع توسعه هوافضای کشور در سال ۱۳۹۱ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید. رصدخانه مرکز فضایی البرز راه‌اندازی و آرشیو ملی تصاویر ماهواره‌ای ایجاد شد.
توانمندی ایران در ارسال موجود زنده تثبیت شد
مهم‌ترین دستاورد فناورانه سال ۹۱ پرتاب و بازیابی موفقیت‌آمیز کاوشگر پیشگام بود. در این سال فناوری حسگر ستاره توسط متخصصان دانشگاهی بومی‌سازی شد و مقام اول مسابقات کن ست اسپانیا توسط گروه دانشجویی ایران کسب شد. پرتاب و بازیابی موفق کاوشگر فرگام و تثبیت توانمندی ارسال موجود زنده به فضا دستاورد سال ۱۳۹۲ بود.
سال ۱۳۹۳ با تحویل گیری نمونه پروازی ماهواره دوستی همراه بود. همچنین مراحل پایانی ساخت ماهواره مخابراتی ناهید ۱ طی شد و برخی از فناوری‌ها و قطعات مورداستفاده و پرکاربرد در ساخت ماهواره‌ها مثل چرخ عکس‌العملی، پین پولر و حسگر خورشید بومی‌سازی شد.
از سوی دیگر ایستگاه‌های زمینی و پایش تصاویر در مرکز فضایی البرز توسعه یافت.
در بهمن‌ماه این سال ماهواره فجر به‌صورت موفق در مدار قرار گرفت. تکمیل فاز اول مرکز تجمیع، آزمون و یکپارچه‌سازی ماهواره‌های بومی گام دیگری در توسعه بخش فضایی و تأمین زیرساخت‌های لازم جهت بومی‌سازی فناوری فضایی بود که در سال ۱۳۹۴ رقم خورد. همچنین فاز اول آزمایشگاه‌های سنجش‌ازدور، کالیبراسیون سنجنده، لیدار، محیطی، جو و ژئودرزی نیز تکمیل شد که گام مهمی در توسعه بخش خدمات محسوب می‌شود.
تکمیل فعالیت‌های فناورانه فضایی
فعالیت فناورانه سال ۱۳۹۵ تکمیل مدل مهندسی ماهواره سنجش‌ازدور امیرکبیر (پیام) با مشخصات ماهواره‌بر داخلی سیمرغ بود. در حوزه خدمات فضایی انعقاد تفاهم‌نامه همکاری با وزارت جهاد کشاورزی برای پایش محصولات راهبردی کشاورزی فعالیتی است که در سال ۱۳۹۵ انجام شد و مرکز کنترل ماهواره‌های بومی و رصدخانه بین‌المللی رصد پسماندهای فضایی راه‌اندازی شد.
در سال ۱۳۹۶ قرارداد ماهواره مخابراتی ناهید ۲ به‌عنوان اولین ماهواره عملیاتی مخابراتی بومی منعقد و ماهواره‌بر سیمرغ آزموده شد اما عمده فعالیت‌های فضایی در حوزه خدمات بود.
در این سال تدوین پروانه فعالیت اپراتورهای ماهواره‌ای با همکاری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی آغاز شد و علاوه بر ثبت اولیه ۵ موقعیت مداری جدید موقعیت مداری ۴۳.۵ درجه شرقی نیز برای کشور تثبیت شد. همچنین بخش عمده شبکه ماهواره‌ای مورداستفاده برای ارتباطات روستایی به بستر ماهواره ایران‌ست ۲۱ منتقل شد.
فناوری فضایی وارد مرحله عملیاتی شد
سال ۱۳۹۷ بخش فضایی وارد مرحله متفاوتی از رشد و بلوغ خود شد. در این سال در کنار پیگیری مجدانه توسعه فناوری فضایی، توسعه متوازن صنعت فضایی در همه شئون خود در دستور کار قرار گرفت و بسترسازی و تسهیل شرایط برای ورود بخش خصوصی به حوزه توسعه فناوری فضا و ارائه خدمات کاربردی به جامعه کلید خورد.
در این راستا برنامه حوزه فضایی کشور بازنگری و در گروه شورای عالی فضایی ارائه شد. در این سال طراحی دو ماهواره مخابراتی ناهید ۲ و سنجش‌ازدور پارس یک به‌عنوان نخستین گام از نقشه راه توسعه ماهواره‌های عملیاتی کشور به اتمام رسید. در همین حال پروانه اپراتور ماهواره مخابراتی که تدوین آن در سال ۱۳۹۶ آغازشده بود در این سال تصویب و ابلاغ شد و فرآیند تدوین پروانه اپراتور ماهواره سنجش‌ازدور و ایستگاه آن آغاز شد.
خودکفایی ایران در چرخه فناوری فضایی
در سالی که گذشت ساخت ماهواره پیام امیرکبیر و ماهواره دوستی دانشگاه شریف به پایان رسید و به فضا پرتاب شد. با پرتاب این ۲ ماهواره، هرچند که با موفقیت قرارگیری در مدار همراه نبود اما ایران توانست درزمینهٔ چرخه فناوری فضایی خودکفا شود.
در این زمینه مرتضی براری رئیس سازمان فضایی گفت: «ایران به ۶ مؤلفه استراتژیک دانش فضایی شامل طراحی و ساخت ماهواره، طراحی و ساخت جایگاه پرتاب، طراحی و ساخت ماهواره‌برها، طراحی و ساخت ایستگاه کنترل و هدایت ماهواره، طراحی و ساخت ایستگاه دریافت و ارسال پیام و قدرت تحلیل پردازش‌های ماهواره دست‌یافته است و با دستیابی به این مؤلفه‌ها، هم‌اکنون چرخه فناوری فضایی ما کامل شده است.»
با این تفاسیر در کنار ساخت ماهواره‌های سنجشی، ماهواره‌های مخابراتی، ماهواره راداری و منظومه ماهواره‌ای به‌عنوان اولویت‌های اصلی بخش فضایی کشور، سند ۱۰ ساله هوافضا تا سال ۱۴۰۴، تدوین‌شده است و با توجه به صنعت رو به رشد هوافضا، امید می‌رود پیشرفت‌های این بخش چشمگیرتر از گذشته دنبال شود.
مقاله خوبی بود اما از ماهواره های دوستی شایعه های زیادی به گوش می رسدواز ماهواره پیام هم همینطور.لطفا از این دو پرتاب اطلاعاتی واضحی به علاقمندان صنعت فضایی کشور بدهید.