آیا به زودی شاهد رقابت ایران باقدرت های برتر جهان در فضا خواهیم بود؟!

ارزیابی اخیری که توسط یک مؤسسه تحلیلی ایالات‌متحده انجام شد این فرض را مطرح می‌کند که ایران برنامه فضایی خود را با جدیت تمام پیگیری می‌کند. اکنون به دلیل رقابت بین کشورهای جهان در زمینه فضاپیمایی، فضا به‌عنوان پایه نهایی استراتژیک برای ایران مهم است، به‌خصوص با توجه به ابزارهای نسبتاً ناقص بازدارندگی که در اختیار آن‌ها قرار دارد.

در اواسط ماه ژانویه و اوایل ماه فوریه، ایران برای پرتاب دو ماهواره به فضا تلاش کرد. این دو ماهواره به نام‌های پیام و دوستی بر روی وسایل نقلیه موشکی ایران (SLVs) سوار شده و شلیک شدند، هرچند که البته نتوانستند در مدار قرار بگیرند. ایالات‌متحده بااین‌حال اعتراض خود را نسبت به شلیک ماهواره‌برهای ایران ابراز داشت، عمدتاً به این دلیل که این موشک‌ها همان فنّاوری پایه‌ای را دارا می‌باشند که در موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای چندمنظوره (ICBM) هم مورداستفاده قرار می‌گیرد.

فارین پالسی (Foreign Policy) با اشاره به پیشرفت‌های ایران در حوزه فضایی نوشت: وزیر امور خارجه ایالات‌متحده مایک پومپئو (Mike Pompeo) در روز سوم ژانویه اعلام کرد که نسبت به برنامه موشکی ایران نگران است. ایالات‌متحده، فرانسه، انگلیس و آلمان قبلاً هم اعلام کرده بودند که این امر در مقابل قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد (United Nations Security Council) قرار دارد. کار حتی به‌جایی رسید که اخباری مبنی بر تلاش‌های دولت ترامپ برای خرابکاری در صنایع موشکی ایران هم منتشر گردید.

بااین‌حال، اهمیت ملی امنیت در برنامه فضایی ایران به معنای پیروی از آن برای بنیادهای بین‌الملل می‌باشد. حضور رو به رشد ایران در فضای بیرونی، به‌ویژه هنگامی‌که باقابلیت‌های رو به رشد آن در فضای مجازی ترکیب می‌شود، تمام جنبه‌های قدرت سخت این کشور را تقویت می‌کند.

برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران برگرفته از برنامه موشکی بومی آن است که در اواخر دهه۱۹۸۰ آغاز شد. مجلس ایران در سال۲۰۰۳، یعنی دوران اصلاحات، ایجاد شورای عالی فضایی (SSC) و آژانس فضایی ایران (ISA) را به‌عنوان دو بازو اجرایی، وابسته به وزارت اطلاعات و ارتباطات فن‌آوری تشکیل داد.

 در سال۲۰۰۵، همان‌طور که تضاد هسته‌ای ایران با غرب تشدید می‌شد، برنامه فضایی ایران نیز رشد چشمگیری پیدا کرد. در فوریه سال۲۰۰۹، درست در جشن ۳۰سالگی انقلاب ایران، این کشور اولین ماهواره بومی خود یعنی امید را با استفاده از موشک سفیر (SLV) در مدار قرارداد تا بدین شکل به یکی از ده کشور حوزه فضایی تبدیل شود. ایران تاکنون با استفاده از ماهواره‌بر کلاس سفیر، چهار ماهواره را در مدار قرارداد که در حوزه مخابراتی، تجهیزات تصویربرداری زمین و تجهیزات نظارت بر محیط‌زیست کار می‌کردند. 

در سال۲۰۱۰، ایران طی دو مرحله از ماهواره‌بر سفیر  رونمایی کرد را که با استفاده از یک موتور موشکی کار می‌کرد و به‌این‌ترتیب ظرفیت باربری تا ۵۵۰پوند یعنی پنج برابر بیشتر ازآنچه تابه‌حال در مدار قرارگرفته بود را دارا می‌بود. از سال۲۰۱۶، ایران چندین بار سعی کرده ماهواره‌های تازه‌ای را در مدار قرار دهد که البته موفق نبوده است.

در ژانویه سال۲۰۱۳، ایران گزارش داد که یک میمون را به فضا فرستاده، اتفاقی که تاکنون تنها روسیه، ایالات‌متحده و چین دست به انجام آن زده بودند. در سال۲۰۱۳، ایران همچنین یک مرکز نظارت بر فضا را راه‌اندازی کرد که گامی مهم در جهت بهبود آگاهی از اشیاء طبیعی، انسان‌ها و رویدادها و فعالیت‌های فضایی بود.

موفقیت‌های ایران تاکنون بر روی مدار پایین زمین (LEO)، که دارای بیشترین ترافیک فضایی است، یعنی تا ۱۲۰۰کیلومتری از زمین، متمرکزشده است. این ناحیه به‌طورمعمول برای مشاهده زمین، بعضی از سامانه‌های ارتباطی محدود و بیشتر مشهور است و به‌عنوان یک سرنشین برای ایستگاه فضایی بین‌المللی استفاده می‌شود. در حال حاضر ایران قصد دارد که ماهواره‌های مختلفی را در دو فضای بعدی که به‌عنوان مدار متوسط زمین (MEO) شناخته می‌شود، قرار دهد. این سامانه‌ها به‌اندازه ۱۲۵۰۰مایل و ۲۲۰۰۰مایل از زمین واقع‌شده‌اند و برای سامانه‌های ناوبری مانند جی‌پی‌اس (GPS)، اینترنت، تلویزیون و سامانه‌های پخش رادیویی استفاده می‌شوند.

در همین حال، تهران در حال حاضر در حال ارزیابی تلاش‌های دیگر کشورها است. در ماه ژوئن۲۰۱۸، ترامپ (Donald Trump) به پنتاگون دستور داد تا نیروی فضایی  را جدا از نیروی هوایی به‌عنوان شاخه ششم نظامی ارتش ایالات‌متحده به‌منظور تسلط بر فضا ایجاد کند. روسیه و چین در پاسخ واکنش نشان دادند و اصرار داشتند که استفاده صرفاً مسالمت‌آمیز برای فضا باشد. اما درحالی‌که هیچ جنگ فضایی هنوز رخ نداده است، مسابقه تسلیحاتی بین چین و ایالات‌متحده بی‌سروصدا برقرارشده است، درحالی‌که روسیه نیز دراین‌بین به‌سرعت در حال حرکت است.

تسلیحات در سلاح‌هایی که قادر به حمله به ماهواره‌های ایالات‌متحده و دارایی‌های فضایی است، می‌تواند فضا را به میدان جنگ تبدیل کند. معضل امنیتی در حال ظهور به‌این‌ترتیب باعث شد که حتی کشورهای دیگر نیز بتوانند قابلیت‌های شمارنده را به‌طور عمده در تسلط بر زمین جدید توسعه دهند.

از سوی دیگر، ایران به‌تدریج، اما به‌طور پیوسته توانایی‌های مرتبط با اطلاعات، شناسایی و سامانه‌های هشداردهنده را بهبود می‌بخشد. گزارش‌شده که قبلاً موفق به استفاده از فن‌آوری‌های فضایی برای جاسوسی از سیستم جی‌پی‌اس یک هواپیمای آمریکایی، کور یک ماهواره جاسوسی آمریکا با استفاده از انرژی هدایت‌شده و استفاده از فن‌های پیشرفته تسریع در برابر ماهواره‌های تجاری غربی شده است. بیشتر فرضیه‌ها، با پیشرفت فنّاوری ردیابی و موقعیت، پیشرفت‌های بالستیک بیشتر می‌تواند به ایران امکان پیداکرده موشک‌های ای ست ( ASAT) مبتنی بر زمین مستقر یا مستقر در زمین را به این کشور بدهد.

باوجود ممنوعیت استفاده از سلاح‌های هسته‌ای۱۹۶۷ در فضای بیرونی که ایران آن را امضا کرده و هنوز تصویب نکرده، ایران می‌تواند به‌طور بالقوه جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود را با آرمان‌های فضای بیرونی آن ترکیب کند. این امر می‌تواند به شکل سلاح‌های نظامی برخلاف سامانه بمباران مدار مجتمع اتحاد جماهیر شوروی سابق باشد، که می‌تواند پرواز انبوه را برای رسیدن به یک محدوده اعتصاب جهانی انجام دهد. به‌طور مشابه، یک سلاح هسته‌ای منفجرشده توسط ایران از فضا می‌تواند برای تولید یک پالس الکترومغناطیسی برای ناتوانی سامانه‌های الکتریکی و الکترونیکی در مدار استفاده شود.

هنوز زود است که ایران را در حوزه فضایی هم‌رده با چین و روسیه بدانیم اما دکترین فضایی جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که این کشور گام‌های مؤثری را در زمینه پیشرفت در حوزه‌های ارتباطی و حتی جاسوسی برداشته که می‌تواند در آینده هم‌رده باقدرت‌های برتر باشد. 

ارزیابی اخیری که توسط یک مؤسسه تحلیلی ایالات‌متحده انجام شد این فرض را مطرح می‌کند که ایران برنامه فضایی خود را با جدیت تمام پیگیری می‌کند. اکنون به دلیل رقابت بین کشورهای جهان در زمینه فضاپیمایی، فضا به‌عنوان پایه نهایی استراتژیک برای ایران مهم است، به‌خصوص با توجه به ابزارهای نسبتاً ناقص بازدارندگی که در اختیار آن‌ها قرار دارد.