دلیل عدم شفاف‌سازی در مورد ماهواره دوستی چیست؟

سیروس برزو: درحالی‌که محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در روز ملی فناوری فضایی اعلام کرد ماهواره دوستی آماده پرتاب به فضا است و براری رئیس سازمان فضایی هم در این راستا گفته بود که ماهواره دوستی از مدت‌ها پیش آزمایش سازگاری با پرتابگر را آغاز کرده و این عملیات موفقیت‌آمیز بوده است، روز چهارشنبه ۱۷بهمن شرکت دیجیتال گلوب (Digital Globe) با انتشار تصاویر ماهواره‌ای از سکوی پرتاب ایران در پایگاه پرتاب‌های امام خمینی، مدعی شد که پرتاب دومین ماهواره ایران در سه‌شنبه گذشته ۱۶بهمن صورت گرفته اما احتمالاً ناموفق بوده است. 

دیجیتال گلوب، شرکتی آمریکایی است که ماهواره‌های متعدد در مدار زمین دارد و تصاویر به‌دست‌آمده را به مشتریان دولتی، شرکت‌های بزرگ انفورماتیک و تحقیقاتی می‌فروشد. سکوت رسانه‌های داخلی در مورد دومین اقدام ایران برای پرتاب ماهواره در روزهای بعد نشان از عدم موفقیت این پرتاب داشت که رسانه‌های داخلی از این پرتاب یا آگاه نشدند و یا با اشاره هیس! سکوت کردند. جالب آن‌که در میان این سکوت خبری، سردار قاسم تقی زاده معاون وزیر دفاع در سخنرانی خود در ۱۸بهمن به مناسبت یادواره شهدای شهرستان بردسیر گفت: «به همت دانشمندان ایرانی و توفیق الهی، شب گذشته موشک ماهواره‌بر سفیر، ماهواره دوستی را به مناسبت ایام دهه فجر به فضا پرتاب کرد و در مدار قرارداد.»

سخنان سردار تقی زاده گرچه نشانگر انجام عملیات پرتاب بود اما بازهم با سکوت رسانه‌ای برگزار شد و تائید و یا تکذیبی از طرف مقامات مسئول در فناوری فضایی را به دنبال نداشت و این خود نشان می‌داد که عملیات موفق نبوده است. بالاخره بعد از گذشت نزدیک به دو هفته، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، در مصاحبه با شبکه ان.بی.سی (National Broadcasting Company) شکست در پرتاب این ماهواره را تائید کرد! چند روز بعد از پرتاب ناموفق ماهواره دوستی، در یادداشتی با عنوان بازهم شنیدن سر دلبران در حدیث دیگران ضمن اعلام خبر این پرتاب، نوشتم که این‌گونه عدم شفافیت و پنهان‌کاری‌ها، برگ دیگری بر کتاب بی‌اعتمادی مردم نسبت به مسئولان را ورق خواهد زد.

و تذکر دادم مسئولان باید بدانند اگر هدف این پرده‌پوشی‌ها، پنهان کردن این تجربه‌های ناموفق از دید نامحرمان هست باوجود ماهواره‌های متعدد در فضا سودی ندارد و اگر ما (مردم) نامحرم هستیم و نباید پی ببریم، این هم بی‌فایده است زیرا امروز جهان دیگر نه دهکده مک لوهان، بلکه به خانه‌ای کوچک با آشپزخانه باز تبدیل‌شده و بوی سوختن غذا خیلی زود به مشام همه می‌رسد لذا تلاش آشپزهای دو یا چندگانه این خانه هرقدر هم که علاقه‌مند باشند بوی سوختن غذا پراکنده نشود، بی‌ثمر است.

گرچه این یادداشت را برای بسیاری از رسانه‌ها فرستادم اما هیچ‌کدام منتشر نکردند. حال بار دیگر می‌بینیم که جناب وزیر امور خارجه در گفتگو با رسانه‌های بیگانه پرده از این راز مگو برمی‌دارد و سِرّ ما باید در محفل بیگانه مطرح شود!

نکته دیگری که ظریف در این مصاحبه به‌عنوان احتمال مطرح کرده، ایجاد اختلال در این پرتاب توسط  آمریکاست و بابیان اینکه هنوز نمی‌توان با اطمینان از این موضوع صحبت کرد، آن را کاملاً امکان‌پذیر دانست. سنگ‌اندازی عملی این کشور در توسعه فناوری موشکی و فضایی ایران را مورد شک و شبهه قرارداده است. این در حالی است که اسناد و مدارک نشان می‌دهد دولت‌های آمریکا، سال‌ها است به‌طور مستقیم و غیرمستقیم و از طرق مختلف در توسعه زمینه‌های مختلف علمی ایران سنگ‌اندازی کرده‌اند به‌طور مثال برای کاهش توان ما در زمینه‌های موشکی و ماهواره‌ای و خرابکاری در این فناوری‌ها، می‌توان به برنامه‌ای از زمان جورج بوش (George W. Bush) اشاره داشت که باهدف واردکردن قطعات خراب و مواد بی‌کیفیت به مسیر تأمین نیازهای فناوری هوافضای ایران آغاز شد. اهل فن به‌خوبی می‌دانند که هیچ‌کدام از کشورهای صاحب فناوری فضایی در جهان، خود تأمین و تولید کلیه تجهیزات را انجام نمی‌دهند و به‌طور مثال همین امروز برخی از موشک‌های آمریکایی با موتور روسی کار می‌کند. همچنین بعضی تجهیزات ساخت چین و ژاپن در دستگاه‌های روسی استفاده می‌شود و حتی چینی‌ها هم برای بهره‌برداری مناسب از ساخته‌های فضایی خود به‌طور مثال در همین نمونه اخیر یعنی کاوشگر مه‌نورد چانگ‌ایی، سامانه‌ها و تجهیزات روسی یا آمریکایی را بکار می‌برند. مسلماً فناوری نوپای موشکی و فضایی ایران از این قاعده مستثنا نیست با این تفاوت که به دلیل تحریم‌های موجود، برخی قطعات که باید از بیرون تأمین شود، در شرایط بسیار دشوار و پیچیده خریداری می‌گردد. در این جریان، مسلماً دشمن می‌تواند قطعات خراب یا باکیفیت نامطلوب را وارد چرخه فناوری موشکی ما بکند. به همین دلیل کارشناسان و مؤسسات فعال فضایی در ایران، هرچند باید موشکافانه دلایل اصلی شکست در دو پرتاب اخیر را موردبررسی قرار دهند اما از حیله دشمن هم غافل نشوند و ادعای فوق را یک بلوف نپندارند و در آینده هوشیارانه‌تر عمل کنند.

در مورد این پرتاب‌های ناموفق ذکر چند مطلب را حائز اهمیت می‌دانم:

۱- به مسئولان مشفقانه عرض می‌کنم از اعلام تجربه‌های ناموفق اصلاً نهراسید. تاریخ فضانوردی سرشار است ازاین‌گونه تجربه‌ها توسط کشورهایی که در طراحی و ساخت موشک و فرستادن ماهواره، کاوشگر و انسان به فضا بیش از ۶۰-۷۰سال سابقه‌دارند. همین ماه گذشت مواجه بود با سالگرد آتش‌سوزی آپولو-۱ با  ۳کشته، همچنین نابودی فضاپیمای های چلنجر و کلمبیا با ۱۴کشته. این تنها بخشی از تلفات انسانی آن‌هاست. در برخی موارد این ناکامی‌ها خجالت‌آور هستند، مانند عدم توجه کارشناسان آن‌ها به تفاوت سامانه متریک با سیستم ایمپریال در محاسبات که منجر به شکست برنامه فضایی گردید. در این مورد باید ده‌ها نمونه دیگر چه در آمریکا، چه در روسیه، چه در چین و دیگر کشورهای صاحب فناوری موشکی و فضایی مثل انفجار موشک بر روی سکوی پرتاب منجر به کشته شدن صدها نفر و یا نابودی ماهواره‌ها و موشک‌ها و فضانوردان و غیره را اضافه کرد.

ما هنوز در آغاز راهیم آن‌هم راهی پر از سنگلاخ و خارهای مغیلان و نه مانند آن‌ها که مغزهای برجسته صنعت موشک‌سازی آلمان را به سرقت بردند و بر پایه تجربه‌های موفق آن‌ها، و صرف میلیاردها دلار, فناوری فضایی خود را ساختند.

۲- در وب‌سایت نیویورک‌تایمز، ضمن اعتراف به وجود برنامه‌ای سرّی برای ایجاد اختلال در موشک‌ها و ماهواره‌برهای ایران، میزان پرتاب‌های ناموفق مداری ایران ۶۷درصد ذکر و اشاره‌شده این رقم با نرخ متوسط جهانی که ۵درصد بسیار تفاوت دارد. نیازی به ذکر نیست که طرح چنین مسائلی برای تضعیف روحیه و حقه‌ای رسانه‌ای بشمار می‌رود. جدای از اینکه چنین درصدی متکی بر کدام آمار و ارقام است، باید خاطرنشان کنم که ما هنوز در آغاز راهیم و بیشتر پرتاب‌ها جنبه آزمایش دارند به همین دلیل نمی‌توان آن‌ها را در قالب استانداردهای پرتاب فعلی صاحبان فناوری فضایی دارای تجربه چندین دهه قرارداد. گرچه بازهم غیرواقعی و ناعادلانه خواهد بود، اما اگر قرار است مقایسه شود، باید آن را با پرتاب‌های کشورهای ابرقدرت فضایی در سال‌های نخست عصر فضا مقایسه کرد. به‌طور مثال، روس‌ها تاکنون چند صد پرتاب با موشک سایوز انجام داده‌اند که خود نوع تکامل‌یافته موشک‌های آزمایش‌شده بالابرنده سفینه‌های وسخد، وستک و حتی اسپوتنیک است که در سال۱۳۳۶ نخستین ماهواره را در مدار قرارداد. اگر فرضاً امروز روس‌ها می‌توانند موشک سایوز را بدون مشکل پرتاب کنند که نمی‌توانند و حادثه اکتبر سال گذشته میلادی نمونه از آن بشمار می‌رود به دلیل بیش از ۶۰سال به‌کارگیری این نوع موشک است درصورتی‌که ماهواره‌برهای بکار رفته در پرتاب‌های اخیر ایران، کاملاً جوان هستند. نکته فنی دیگری که باید به آن در همین راستا توجه شود، مسیر بررسی و رفع عیب‌های این تجهیزات است. تمامی کشورهای صاحب فناوری فضایی، با بودجه‌های کلان و امکاناتی که دارند، ادوات و تجهیزات موشکی و ماهواره‌ای خود را بارها و بارها در آزمایشگاه‌های زمینی و یا پرتاب‌های آزمایشی موردبررسی قرار می‌دهند و بالاخره بعد آن‌همه آزمایش، وارد مرحله عمل می‌شوند که بازهم مکرراً با مشکلاتی مواجه‌اند. تأخیر در پرتاب و لغو عملیات و حتی به‌طورکلی زمین‌گیر شدن برخی برنامه‌های فضایی، امری عجیب‌وغریب نیست و با بررسی تاریخ فضانوردی، هزاران بار ما به واژه‌های تأخیر، شکست، لغو برنامه و مانند آن‌ها برخورد می‌کنیم. در مقایسه با آن، در ایران به دلیل مشکلات مختلف مالی و یا تدارکاتی، فناوران فضایی ما مجبورند از بسیاری آزمایش‌ها صرفه نظر کنند و مستقیماً وارد عملیات شوند به همین دلیل، مقایسه درصد عملیات نافرجام ما با آنچه در وب‌سایت نیویورک‌تایمز (The New York Times) تحت عنوان نرخ متوسط جهانی عدم موفقیت موشکی و ماهواره‌ای آمده، کاملاً غیر کارشناسانه و می‌توان گفت مغرضانه است.

۳- با توجه با مطالب فوق حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا مسئولان فضایی ایران در زمان این عدم موفقیت‌ها، با پنهان‌کاری و عدم شفافیت، تلاش دارند مردم از آن‌ها باخبر نشوند.

از یک زاویه برای این پنهان‌کاری‌ها به آنان باید حق بدهیم زیرا آن‌ها نتوانسته‌اند فواید فناوری فضایی و نقش این صنعت در بهبود زندگی، معیشت و کار عامه مردم را برای ملت ایران تشریح و عملی کنند به همین دلیل ترس دارند مردم بر آن‌ها خرده بگیرند که در وضعیت فعلی اقتصادی مملکت چرا چنین هزینه‌هایی صورت می‌گیرد. پس بهتر است به‌جای پنهان‌کاری، به مردم نشان دهند که این فناوری چگونه می‌تواند مشکلات کشاورزی، محیط‌ زیست، مخابرات و … را برطرف کند. ضمناً بد نیست نشان دهند هزینه‌های مادی توسعه فناوری فضایی در مقایسه با صنعت سرهم‌بندی به‌اصطلاح خودروسازی داخلی بااین‌همه تلفات مالی و جانی، هیچ بشمار می‌رود. حتی می‌توانند هزینه‌های این فناوری بااهمیت را با بودجه‌های کلان هزینه شده در فوتبال مقایسه کنند که هیچ‌گاه در سطح جهانی نتوانسته مقام ارزنده‌ای برای ما به بار بیاورد.

۴- و اما نکته پایانی، مکرراً اظهارنظرهای کارشناسانه را در منابع مختلف جهانی می‌بینیم که نشانگر بی‌پایه بودن ادعای مقامات آمریکایی مبنی بر بهره‌برداری نظامی از موشک‌های ماهواره‌بر ایران است. به‌طور مثال در اخبار اخیر پیرامون پرتاب ماهواره‌های ایران آمده بود که وزارت امور خارجه آمریکا خواهان توقف چنین اقداماتی شد و به‌کارگیری موشک سفیر برای پرتاب این ماهواره را ناقض تعهدات ایران در چارچوب مصوبه شورای امنیت در مورد لغو تحریم‌های هسته‌ای دانست همچنین دولت فرانسه نیز از ایران خواست از پرتاب این موشک خودداری ورزد. رابرت پالادینو (Robert J. Palladino)، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، روز پنجشنبه ۷فوریه در واشنگتن به خبرنگاران گفت: «ما همچنان از حکومت ایران می‌خواهیم که همه فعالیت‌های مغایر با قطعنامه۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، ازجمله پرتاب موشک‌های فضایی را متوقف کند.»

درصورتی‌که کارشناسان مختلف ازجمله دیوید اشمیرلر (David Schmerler)، محقق ارشد موسسه مطالعات بین‌الملل میدلبری (Middlebury Institute of International Studies) می‌گویند باوجود نزدیکی بسیار میان موشک‌های ماهواره‌بر و موشک‌های بالستیک، موشک‌های به کار گرفته‌شده از سوی ایران در این پرتاب‌ها ازنظر قابلیت انجام مأموریتی که برایش طراحی‌شده‌اند با موشک‌های بالستیک بسیار متفاوت‌اند و قابلیت سوار کردن کلاهک جنگی برای هدف قراردادن اهداف بسیار دور را ندارد.

با توجه به اظهارنظر کارشناسان متعدد در زمینه غیرنظامی بودن فعالیت‌های فضایی ایران، بجا خواهد بود مسئولان وزارت امور خارجه و سازمان فضایی ایران تا دیر نشده و آمریکا و اروپا مشکل‌آفرین نشده‌اند با ثبت و ضبط مستند نظرات و کارشناسان جهانی، جلو سم‌پاشی و خرابکاری‌های بیشتر آن‌ها را بگیرند و اجازه ندهند بار دیگر شرایطی نظیر برجام را برای فناوری فضایی ایران پیش بیاورند.