مرتضی براری معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فضایی در گفت‌وگویی رادیویی توضیحاتی درباره پرتاب ماهواره پیام ارائه کرد.
قدری درباره سازمان فضایی صحبت می‌کنید. اصلاً از کی تشکیل‌شده؟ اساس و روند فعالیت‌هایش بر چه مبنایی است؟ اهداف آن چیست؟
سازمان فضایی ایران سال 1382 در کشور شکل‌گرفته و در همه کشورها نهاد و سازمانی متولی توسعه فضا است . همان‌طور که ما ۳ تا همسایه کنار هم داریم؛ زمین، هوا و فضا.
از ۸۲ کیلومتر بالاتر از زمین به فضا اطلاق می‌شود که امروزه فضا یک فرصتی است برای توسعه و رفاه کشور. در همه کشورها نهاد و برنامه‌ای برای استفاده حداکثری از ظرفیت و فرصت‌های فضا برای توسعه و رفاه جامعه دارند که در اتحادیه اروپا، آژانس فضایی اروپا در آمریکا، آژانس فضایی ناسا و در کشور ژاپن و روسیه هم آژانس دارند که در کشور ما هم آژانس فضایی وجود دارد که همان سازمان فضایی ایران است.
ما یک شورای عالی فضایی در کشور داریم که رئیس شورا رئیس محترم جمهور هستند و دبیر شورای عالی فضایی، رئیس سازمان فضایی است.
در کشور ما هم سازمان فضایی ذیل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است و مهم ترین اهدافش استفاده صلح‌آمیز از ظرفیت‌های فضا می‌باشد.
آقای آذری جهرمی یک ویدیویی را اخیراً منتشر کرد که حتماً ببینید. می‌خواهم تأثیر این موضوع را بر آب و کشاورزی و بقیه امور هواشناسی و چیزهای دیگر بدانم.
امروزه فضا اقتصادی جذاب را در دنیا رقم‌زده که به‌عنوان اقتصاد نوظهور فضا مطرح است. یک زمانی فضا مظهر اقتدار و غرور ملی کشورها بوده ولی امروزه علاوه بر این‌ها اقتصاد هم به آن اضافه‌شده به‌طوری‌که طی یک دهه گذشته ما رشد ۱۳۴ درصدی در عرصه فضا رقم خورده است؛ یعنی ۶.۵ برابر متوسط اقتصاد جهانی دنیا رشد داشته، این رشد اقتصاد بیانگر این است که امروزه بسیار افزایش پیداکرده است.
ما روزانه ماهواره‌های زیادی دور زمین در حال گردش هستند و پدیده‌های روی زمین را مشاهده می‌کنند و اطلاعاتی را ارسال می‌کنند. ما در ایران ۱۰ تا ماهواره در مدار پایین و مدار بالا داریم. مدار پایین بین ۵۰۰ تا هزار کیلومتر و مدار بالا سی‌وشش هزار کیلومتر اطلاعات دریافت می‌کنیم. خوشبختانه در کشور ما قابلیت تحلیل داده‌های ماهواره‌ای ایجادشده و ما روزانه در حال رصد پایش محصولات کشاورزی که تنوعان در کشور چگونه است؟ می‌توانیم با اصلاح الگوی کشت مصارف آب را مدیریت کنیم. روزانه میزان سطح برف کشور را استخراج می‌کنیم، حجم برف معادل برف را استخراج می‌کنیم. روزانه پدیده گردوغبار، منشأ گردوغبار و میزان غلظت آن را استخراج می‌کنیم و این می‌تواند برای مدیریت کشور کمک کند.
به‌عنوان‌مثال، در استان فارس دولت یک بخشنامه‌ای را تحت عنوان اینکه به‌غیراز استان‌های شمالی در استان‌های دیگر برنج کشت نشود، به خاطر اینکه مصرف زیاد و بالای آب این محصول.
ما در استان فارس استخراج کردیم که ۲۵ هزار هکتار محصول برنج کشت‌شده و ۵۸۰ میلیون مترمکعب آب مصرف‌شده و ۱۷۳ میلیون مترمکعب آب تبخیر شده یعنی اطلاعات پایش شده را سازمان فضایی ایران به وزارتخانه‌ها داده است.
ما این اطلاعات را دریافت می‌کنیم و پس از تحلیل به‌صورت گزارش‌های مدیریتی به این وزارتخانه‌ها گزارش می‌کنیم.
امروزه کاربردهای فراوانی در خدمات شهری دارد. داده‌های مکان محور یا داده‌های ناوبری یعنی یک زمانی هواپیماها در ناوبری هواپیما از ماهواره استفاده می‌کردند و بعد کشتی و قطار و خودرو و امروز اقتصاد موبیلیتی که یک اقتصاد بزرگ است. همان‌طور که از یک حمل‌ونقل اینترنتی یک ماشین سفارش می‌دهید با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای موقعیت مکانی خود را استخراج می‌کنید و کاربرد هاش در حال رشد است و تمام اطلاعات هواشناسی از داده‌های ماهواره‌ها است. تقریباً ۹۰ درصد بلایای طبیعی و فرآیندهای آسمانی (در قرآن هم حدود ۲۲۰ آیه درباره فضا داریم) ما ۱۰ درصد بلایای طبیعی زمینی است مثل آتش‌فشان، رانش زمین و بقیه بلایا آسمانی است. امروزه ماهواره‌ها یک فرصت برای کنترل بلایا هستند.
در منطقه با انواع چالش‌های زیست‌محیطی روبه‌رو هستیم امروزه کاربرد ماهواره‌ها در حوزه چالش‌های زیست‌محیطی است.
این گزارش‌ها به‌صورت مرتب تحلیل می‌شود و به سازمان‌های زیر ربط ارسال می‌شود؟
ما این گزارش‌ها را با صورت مرتب به سازمان‌ها می‌دهیم و خوشبختانه دو هفته قبل ۶ نفر از اعضای هیئت دولت بازدید داشتند و کمیته‌ای برای سازمان‌دهی این بخش شکل‌گرفته است. از آن‌طرف ما اقدامی برای توسعه کسب‌وکار جوانان خلاق که بتوانند از داده‌های ماهواره‌ای ما کسب‌وکار جدید ایجاد کنند و خدمات جدید به جامعه ارائه شوند. به همین خاطر اقدامی در خصوص آزادسازی داده‌های ماهواره‌ای که این داده‌ها را به‌صورت رایگان در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهیم که بتوانیم سهممان را در اقتصاد فضا و رونق اقتصادی افزایش دهیم.
لطفاً درباره افشای رایگان اطلاعات بر اساس اطلاعات دریافتی از ماهواره یک قدری توضیح دهید. چون یک سری از جوانان در حال ایجاد استارت آپ هایی هستند که اتفاقاً نیازمند دریافت این اطلاعات است.
اتفاقاً امروزه ما از ۱۰ ماهواره به‌صورت رایگان اطلاعات دریافت می‌کنیم و تعداد ماهواره‌ها در حال افزایش است و سعی می‌کنیم با تنوع داده‌ها را از ماهواره‌ها دریافت کنیم و در کشور پنج ایستگاه دریافت ماهواره‌ای داریم. ایستگاه ماهدشت و قشم ما فعال‌شده‌اند و ۳ ایستگاه دیگر بوشهر، سلماس و چناران داریم فعال می‌کنیم و تعداد بیشتری از ماهواره‌ها را دریافت می‌کنیم. داده‌هایی که از ماهواره‌ها دریافت می‌کنیم در حال بسترسازی برای ارائه به کسب‌وکار هستیم. به همین خاطر الآن داده‌های ما در پرتابل سازمان در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهیم. دوستان به سازمان مراجعه کنند و ما آنلاین آن را در اختیارشان قرآر می‌دهیم. مرکز داده‌ای ایجاد می‌کنیم و یک پلت فرم آماده می‌کنیم که داده‌ها به‌صورت ata و در بستر کلاد در اختیار کسب‌وکارها قرار بگیرد. از همه استارت آپ ها و کسب و کارها خواهش می‌کنم که امروزه فقط از ظرفیت داده‌های ماهواره می‌توانند ۱۷ تا ۲۳ درصد اقتصاد کشاورزی را افزایش دهند.
براری: در دشت مغان یک پایلوتی را شروع کردیم و با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای توانستیم بیش از پنج میلیارد تومان در مصرف سموم صرفه‌جویی کنیم. یعنی علاوه بر مصرف باعث افزایش امنیت غذایی ما می‌شود. امروزه در دنیا اطلاعات ماهواره‌ای توسط موبایل ارائه خدمات به کشاورز می‌دهد که شما چه زمانی زمینت را آبیاری کنی. آیا زمین تو نیاز به سموم دار؟ کدام منطقه نیاز به سموم دارد؟ کدام منطقه‌ای زمینت آفت‌زده است؟ همه این اطلاعات را به‌صورت آنلاین می‌توانیم در اختیار کسب‌وکارها قرار دهیم. امروزه بیش از شانزده میلیون هکتار زمین کشاورزی در کشور وجود دارد.
پس باید به وب‌سایت درخواست بدهند و بعدازاین خدمات استفاده کنند. پس ما به‌زودی باید منتظر اپلیکیشنایی باشیم که مثل تاکسی اینترنتی بر اساس آن مکانیزم و فرآیند به کشاورزان خدمت بدهند. ازجمله اینکه بارش کی خواهد بود، زمین‌ها را کی آبیاری کنند و یا حتی در آمایش سرزمین به نوع محصول کاشته شده کمک بکنند. درسته؟
دقیقاً ما در دنیا کسب‌وکار فضاپایه به‌شدت توسعه پیداکرده است به‌طوری‌که در اتحادیه اروپا ۱۸ نهاد برای توسعه این کسب‌وکارها ایجادشده است. در کشور هم چندین جلسه با معاونت علمی داشتیم. ما الآن تقریباً سه مرکز نوآوری کسب‌وکارهای فضاپیما را داریم شکل می‌دهیم. یکی از این مرکز نوآوری و کارآفرینی فضاپایه الآن ایجادشده است. دو ماه قبل یک نوآوردگاه فضایی هم ایجاد کردیم که خوشبختانه ۲۰ تا تیم استارت آپی هم شرکت کردند. چند تا تیم استارآپی هم دریکی از شتاب‌دهنده‌ها استقرار دارند. ما در آینده نزدیک شاهد استارت آپ های فضاپایه هستیم.
درباره پرتاب دیروز صحبت کنیم.
ماهواره پیام سال ۱۳۸۷ با دانشگاه امیرکبیر منعقد شد. هدف قرار داد ما این بود که دانشگاه با همکاری بین الملل هم در طراحی و ساخت ماهواره این کار را شروع کند و با همکاری پرتابگر بین المللی. تلاش چهار ساله دانشگاه امیر کبیر برای یک همکاری بین المللی نتیجه نداد و هیچ کشوری برای همکاری با ما حاضر نشد. در سال ۱۳۹۱ دانشگاه تصمیم گرفت که با توان داخل بتوانند دانش طراحی و ساخت ماهواره را در کشور نهادینه کنند و خوشبختانه با همت دانشگاه امیر کبیر این ماهواره تا دو ماه گذشته کامل شد و متناسب با تعریفی که کردیم این ماهواره قابلیت تفکیک تصاویر هزار متر را داشته باشد. و امروزه دانشمندان ما در امیر کبیر ماهواره‌ای به قدرت چهل متر ساختند و ماهواره عملیاتی که در مدار پانصد کیلومتر قرار می‌گیرد. ما به دانش طراحی و ساخت ماهواره دست پیدا کردیم.
ماهواره ۳ مأموریت دارد. مأموریت اصلی ماهواره بحث تصویربرداری یا پایش پدیده‌های روی زمین است که قابلیت تفکیک تصاویر ۴۰ متر را دارد. ۲ تا مأموریت جانبی دارد. مأموریت دومش این است که علاوه بر تصویربرداری (store and forward (s & f دارد یعنی می‌تواند ۲۵۶ داده از سنسور دریافت کند و در یک مکان دیگر به ما تحویل دهد. به‌عنوان‌مثال ما حجم زیادی از لوله‌های گاز داریم، می‌توانیم سنسورهایی روی لوله‌های گاز قرار دهیم که اگر گاز نشتی‌ای دارد بتواند سریعاً استخراج کند و بتواند از طریق ماهواره به مقصد اطلاع دهد . مأموریت سوم هم این است که محموله تحقیقاتی در فضا قراردادیم که وقتی در فضا قرار می‌گیرد. تشعشعات فضایی را استخراج کند و ارسال کند چون ما نیاز داریم از این تشعشات فضایی را در طراحی‌های بعدی استفاده کنیم.
برای دستیابی به این دانش فقط از ظرفیت خود استفاده می‌کنیم، هیچ کشوری حاضر نشده بود این فناوری و تجربیات را به ما بدهد. به همین خاطر این ۳ مأموریت را داشت. خوشبختانه این ماهواره آماده شد طی ۲ ماه شبانه‌روزی همکاران ایستگاه زمینی و همکاران پرتابگر برای تطبیق و سازگاری کار فشرده‌ای انجام دادند. خوشبختانه علاوه بر دانش طراحی ساخت ماهواره، دانش طراحی ساخت ایستگاه‌های زمینی و دانش طراحی ساخت پرتابگر در کشور بومی‌شده است به همین خاطر ما امروزه جزو یازدهمین کشور صاحب این چرخه هستیم. از لحاظ علمی امروزه ما رتبه اول منطقه و رتبه ۱۱ جهانی هستیم.
این ماهواره نسبت به ماهواره قبلی که در مدار قرار گرفت هم از لحاظ وزن بیش از دو برابر افزایش پیداکرده و هم از لحاظ مدار بیش از ۲ برابر افزایش پیداکرده و هم ازلحاظ قابلیت تفکیک تصاویر ۱۰ برابر افزایش پیداکرده یعنی این ماهواره کاملاً عملیاتی و حداقل با یک شاخص ۴۰ برابری نسبت به ماهواره قبلی و زمان ماندگاری ماهواره در مدار هم ۱۶ برابر افزایش پیداکرده است. این ماهواره دیروز ساعت ۲۵: ۴ پرتاب شد و مرحله اول و دوم موفقی را داشتیم. در مرحله تزریق ماهواره به مدار شتاب لازم از طریق ماهواره‌بر ارائه نشد و نتوانست با سرعت مدنظر در مدار قرار بگیرد. آن فیلمی هم که آقای مهندس جهرمی ارائه دادند نشان داد که سرعت لازم را نداشته در مدار قرار بگیرد اما ما اطلاعات ماهواره را از زمان پرتاب و تزریق اطلاعاتش را دریافت کردیم و سلامت ماهواره در این فرآیند چک شده است.
پس ماهواره اشکال نداشته و فقط پرتاب‌کننده دچار اشکال شده است؟
بله. تیم ما در حال بررسی است. ماهواره تمام اطلاعاتش را ارسال کرد و در این مدت که حجم شوک‌های متفاوت به ماهواره اعمال می‌شود هیچ اتفاقی نیفتاد . سلامت ماهواره را چک کردیم. سلول‌های خورشیدی ماهواره شروع با ذخیره‌سازی انرژی در باتری‌ها کردند. مشکل شتابی است که به ماهواره باید داده می‌شد که دوستان و متخصصان ما در حال بررسی موضوع هستند. خوشبختانه یکی از اتفاقات بسیار ارزشمندی بود هم پرتاب ماهواره و هم اعضای تیم چه پرتابگر و چه ایستگاه زمینی. این اقدام بسیار ارزشمندی بوده و قبول کنیم که ما در مسیر توسعه هستیم. هر اتفاق و تجربه یک موفقیت است. قبول کنیم که ما کل این فرآیند را توان داخل داریم به جلو می‌رویم. هیچ ظرفیت بین‌المللی نه حاضر به همکاری با ما شد و نه مشارکت کنند چه اینکه تجربیاتشان را در اختیار ما قرار دهند. خودمان خوشبختانه در حال کسب این تجربیات هستیم که در آینده نزدیک هم این مشکل حل خواهد شد.
سؤال: صبح در فضای مجازی دیدم که خیلی‌ها مطلب گذاشتند ازجمله حسین کازرونی در توئیترش نوشته که صداقت در اعلام شکست‌ها شیپور پیروزی در آینده است. اینکه ما به همین راحتی اعلام می‌کنیم که این نشان از اعتمادبه‌نفس بالای ملی ما دارد و ان شاء الله در دفعات بعد خبر پرتاب موفقیت این ماهواره را بدهید. فقط آقای وزیر گفتند بلافاصله ما کار را با دوستان شروع کردیم برای اقدامات.
همین الان هم دانشگاه علم و صنعت ما در حال ساخت یک ماهواره است که باقابلیت تفکیک همین ۲ برابری ماهواره پیام. پژوهشگاه فضایی در حال ساخت ماهواره پارس یک است که قابلیتش بهتر است ماهواره دانشگاه علم و صنعت اما پیرو دستور وزیر محترم یک تیم بسیار ارزشمند در دانشگاه امیرکبیر شکل گرفت در طراحی و ساخت این ماهواره ۶ دانشکده همکاری داشته است. ماهواره پیام هر ۹۲ دقیقه یک دور زمین را می‌چرخد. یعنی در بعضی نقاط تا ۲۵۰ درجه حرارت را باید تحمل کند. در بعضی نقاط تا منفی صد و پنجاه درجه. یعنی ما محصولی ساختیم که در عرض یک ساعت تا یک ساعت و نیم چهارصد تغییر درجه حرارت حدود را تحمل کند. به همین خاطر دانشکده نساجی و دانشکده برق، مکانیک، هوافضا، دانشکده کامپیوتر همه در ساخت ماهواره مشارکت داشتند. بیش از ۱۶ عضو هیئت علمی و ۱۱۰ متخصص در این ماهواره نقش‌آفرینی کردند و خوشبختانه ما دانش طراحی و ساخت ماهواره‌ها را دست پیدا کردیم.
دیروز با مدیر پروژه صحبت کردم و گفت در عرض ۶ تا ۸ ماه ما می‌توانیم یک ماهواره باکیفیت بهتر از پیام هم بسازیم. ان شاء الله جلسات هم ادامه پیدا خواهد کرد که این تیم را مدیریت کنیم برای حضور در این عرصه و بتوانند در آینده پرتاب موفق داشته باشند.
در ابتدای صحبت‌هایتان فرمودید که طراحی ماهواره پیام از سال ۸۷ شروع شد. قدری به نظر می‌رسد که زمان‌بر بود و تخصیص بودجه‌ها کافی نبوده است. دیروز هم یک عده از دست‌اندرکاران نامه‌ای به رییس‌جمهور نوشتند. احتمالاً خبری درباره تأمین اعتبار یا افزایش اعتبارداریم.
ما دانش فناوری ماهواره را نداشتیم. درست این بود با مشارکت با کشورهای دنیا این مسیر را طی کنیم. ۴ سال تلاش دانشگاه محقق نشد و هیچ کشوری حاضر نشد با ما مشارکت و همکاری کند. از سال ۹۱ ما شروع به کسب این دانش و فناوری. به همین خاطر این ماهواره‌ای که ساخته‌شده متعلق به ایران است چون توسط خود متخصصان ساخته‌شده است. اما راجع به منابع ما در این پروژه تمام منابع را پرداخت کردیم. هرسال نسبت به سال قبل یک پیشرفتی داشتیم از لحاظ مبلغ اعتباری اما در بحث مالی کشور مشکلاتی دارد که ما در حال استفاده از یک بستر دیگر هستیم. در دنیا ۷۶ درصد بخش فضا توسط بخش خصوصی مدیریت می‌شود. در کشور همین فضا را باز کردیم. قبل از مذاکره تلفنی با شما آن شرکت‌ها مذاکره داشتند برای سرمایه‌گذاری در این عرصه.