دور از چشم بشر؛ در نیمه‌ی پنهان ماه چه خبر است؟

فضاپیمای چانگ‌ای۴ (Chang’e 4) سازمان ملی فضایی چین (China National Space Administration)، پنجشنبه ۱۳دی در نیمه‌ی پنهان ماه فرود آمد. چانگ‌ای۴ اولین فضاپیمایی است که در نیمه‌ی پنهان ماه فرود آمده و چین اولین کشوری است که این کار بزرگ را انجام داده.

مأموریت چانگ‌ای۴ بسیار مهم و تاریخ‌ساز است. اهمیت این مأموریت‌ را می‌توان از جهت‌های مختلف علمی، سیاسی و رقابت‌های فعلی فضایی سنجید.

آلمان، سوئد و هلند نیز در این مأموریت با چین همکاری کرده‌اند.

هر بار گردش ماه به دور خود ،به‌عبارت‌دیگر یک شبانه‌روز ماه، تقریباً با هر بار گردش ماه به دور زمین برابر است. چنین شرایطی که به قفل گرانشی معروف است باعث می‌شود ما از روی زمین فقط یک سمت از ماه را ببینیم و نیمه‌ی دیگر ماه از چشم ما دور بماند.

گاهی به نیمه‌ی پنهان ماه، نیمه‌ی تاریک ماه هم می‌گویند. عنوانی که علاوه بر ماه، احتمالاً شمارا به یاد آلبوم معروف گروه پینک‌فلوید (Pink floyd) هم می‌اندازد. البته این عنوان نادرست است چراکه سمت پنهان ماه هم با نور خورشید روشن می‌شود.

البته این‌طور نیست که ما واقعاً همیشه نیمی از ماه به معنی دقیقاً ۵۰درصد را ببینیم. براثر پدیده‌ای به نام رخ گرد، در طول زمان می‌توانیم شاهد ۵۹درصد از سطح ماه باشیم.

دونیمه‌ی ماه تفاوت‌ آشکاری باهم دارند. در نیمه‌ی پنهان ماه، مناطق تیره‌رنگی که به آن‌ها دریاهای ماه می‌گوییم، وجود ندارد. دلیلش این است که پوسته‌ی ماه در نیمه‌ی پنهان ضخیم‌تر است و اجازه نداده مواد مذاب از لایه‌های زیرین به سطح ماه برسند. بنابراین تعداد دهانه‌های برخوردی باقی‌مانده در نیمه‌ی پنهان ماه بیشتر از چیزی است که ما از سمت رو به زمین ماه می‌بینیم.

فرود در نیمه‌ی پنهان ماه کار آسانی نیست. وقتی فضاپیما پشت ماه پنهان مي‌شود، امکان برقراری تماس مستقیم با زمین از بین می‌رود. در مأموریت چانگ‌ای۴، این فضاپیما به‌تنهایی و بدون کنترل از راه دور محلی امن را برای فرود انتخاب کرد و به‌صورت مستقل و خودکار تلاش کرد تا از خطرهای پیش رو در زمان فرود دوری کند.

همان‌طور که اشاره شد، نیمه‌ی پنهان ماه هیچ‌گاه رو به زمین قرار نمی‌گیرد و بنابراین نمی‌توان به‌طور مستقیم ارتباطی بین فضاپیما و زمین برقرار کرد. چینی‌ها برای برقراری ارتباط، مدارگردی را در فاصله‌ی ۶۵هزار کیلومتری از سطح ماه قرار داده‌اند که به‌صورت هم‌زمان می‌تواند با فضاپیما و زمین ارتباط برقرار کند.

در مأموریت چانگ‌ای۴ یک سطح‌نشین و یک ماه‌نورد کوچک بانام یوتو۲ (Yutu-2) به کاوش سطح ماه می‌پردازند. ابزارهای علمی مختلفی در سطح‌نشین و ماه‌نورد نصب شده‌اند که فعالیت‌های علمی گوناگونی را در طول مأموریت انجام می‌دهند.

همان‌طور که اشاره شد، نیمه‌ی پنهان ماه هیچ‌گاه رو به زمین قرار نمی‌گیرد و بنابراین نمی‌توان به‌طور مستقیم ارتباطی بین فضاپیما و زمین برقرار کرد. چینی‌ها برای برقراری ارتباط، مدارگردی را در فاصله‌ی ۶۵ هزار کیلومتری از سطح ماه قرار داده‌اند که به‌صورت هم‌زمان می‌تواند با فضاپیما و زمین ارتباط برقرار کند.

همان‌طور که اشاره شد، چین دیگر دنبال کننده‌ی صرف فعالیت دیگر سازمان‌های فضایی نیست و به‌تنهایی توانست تاریخ‌ساز شود. چین در سال۲۰۱۸ بعد از آمریکا بیشترین بودجه را به پژوهش‌های علمی اختصاص داد و بیشتر از هر کشور دیگری ماهواره بر به فضا پرتاب کرد. چین آرام و بی‌سروصدا درحال‌توسعه‌ی صنعت فضایی خود است.

برنامه‌ی چانگ‌ای چین با این مأموریت به پایان نخواهد رسید و در فاز بعدی این برنامه، چین دو فضاپیمای چانگ‌ای۵ و۶ را به نیمه‌ی رو به زمین ماه ارسال خواهد کرد. هدف این مأموریت‌ها نمونه‌برداری از سطح ماه و بازگرداندن آن‌ها به زمین است.

آمریکا، روسیه، چین، اروپا و شرکت‌های خصوصی فضایی همچون اسپیس ایکس (Space X)، نوید آینده‌ای هیجان‌انگیز را به مشتاقان کاوش فضای بی‌کران می‌دهند.