ماهواره های اینترکاسموس – قسمت اول

سیروس برزو: همکاری کشورهای وابسته به شوروی در امور فضایی در حقیقت از همان نخستین روز های آغاز عصر فضا در اکتبر ۱۹۵۷ شروع شد، زیرا روس‌ها برای ردیابی و مشاهدات مسیر پروازی ماهواره‌های خود در مدار زمین، به مراکز متعدد زمینی جهت رصد حرکت آنها نیاز داشتند.
در آوریل سال ۱۹۶۷، متخصصان کشورهای همسو با قدرت شرقی فضایی در جهان، برنامه کار مشترک را در زمینه اکتشاف و استفاده از فضا برای مقاصد صلح آمیز تصویب کردند. این تاریخ آغاز اجرای عملی برنامه‌ای است که از سال ۱۹۷۰  بطور رسمی نام اینترکاسموس (Intercosmos) را به خود گرفت. در هر یک از  کشور‌های عضو که شامل بلغارستان، مجارستان، آلمان(شرقی سابق)، کوبا، مغولستان، لهستان، چکسلواکی و شوروی می‌شد یک سازمان هماهنگ کننده برای اجرای برنامه همکاری ایجاد گردید. مدتی بعد ویتنام هم به گروه کشور‌های عضو اینترکاسموس  پیوست.
طبق توافق انجام شده، شوروی کلیه تجهیزات خود برای تحقیقات فضایی از موشک گرفته تا سامانه‌های ماهواره‌ای را بطور رایگان در اختیار سازمان اینترکاسموس قرار داد تا تجهیزات علمی ارائه شده توسط دانشمندان و متخصصان کشورهای شرکت کننده در آنها نصب گردد. البته مسیر کار به این سادگی نبود و باید نخست طرح کلی در شورای مشورتی اینترکاسموس- شامل نماینده کارشناسان و دانشمندان کشور‌های عضو- تصویب می‌شد، سپس اجزای فنی، شیوه ساخت، کشوری که امکانات بهتری برای ساخت سامانه‌ها را داشت و… مورد بحث قرار می گرفت و سرانجام پس از تصویب کلیه جزئیات کار، کارشناسان کشور‌های عضو با همکاری هم برای ساخت ماهواره اقدام می کردند. اجزایی که باید در کشوری غیر از شوروی ساخته می شد، پس از آماده شدن به مسکو ارسال می گردید تا در موسسات فنی مربوطه مورد بررسی و بعد از تایید در اختیار دفتر سازنده ماهواره قرار می گرفت.

ماهواره‌ها، که برای تحقیقات مشترک ایجاد شدند، همانند برنامه، “اینترکاسموس” نام گرفت و موشک پایه برای پرتاب ماهواره‌ها (RN 11K63 کاسموس-۲) در دفتر طراحی یانگل(Yangel)که بیشتر در زمینه موشک های نظامی فعالیت داشت طراحی و ساخته شد. به این ترتیب بود که در ۱۴اکتبر ۱۹۶۹ اینترکاسموس -۱(Intercosmos-1) از پایگاه پرتاب های موشکی پلستسک (Plesetsk) راهی مدار زمین گردید.
لازم به یادآوری است که ماهواره های اینترکاسموس چند طرح متفاوت داشتند و در حقیقت اجزای فنی هر چند ماهواره با اهداف تقریبا مشابه بر روی سکو(Platform) مشابهی نصب می‌شدند گرچه این در ظاهر و ترکیب تجهیزات علمی متفاوت بودند اما در کل طراحی واحد داشتند. با توجه به مجموعه‌ای از وظایف علمی، ماهواره‌های اینترکاسموس را می توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد:
ماهواره‌های مطالعه خورشیدی، ماهواره‌های تحقیقات یونوسفر و ماهواره‌های برای مطالعه مگنتوسفر زمین.
این تفاوت در اهداف مورد مطالعه بود که باعث می شد ماهواره‌ها از نظر ساختار تجهیزات علمی، باتری‌های خورشیدی و پیکربندی تفاوت داشته باشند.
به طور ساختاری، تمام ماهواره‌های سری اینترکاسموس (به استثنای دومی) از سه قسمت اصلی تشکیل می شد: یک استوانه و دو نیمکره، که در هر کدام از آنها یک دستگاه خاص نصب شده بود. سامانه‌های خدماتی در قسمت استوانه‌ای مرکزی ماهواره نصب شده‌اند تا عملیات عادی خود را در مدار و کار تجهیزات علمی انجام دهد. باتری‌های معمولی در نیمکره عقب قرار داشتند، چرا که منابع اصلی برق برای همه ماهواره‌ها (به جز اینترکاسموس ۲ و ۸) باتری‌های خورشیدی متصل به قسمت بیرونی بدنه بودند. در خارج از نیمکره در بخش جلو یک صفحه ویژه وجود داشت که در آن حسگرهای تجهیزات علمی نصب می شدند و در داخل صفحه‌های مخصوص نصب قطعات الکترونیکی و ابزار علمی.
ماهواره‌های اینترکاسموس ۱، ۴، ۷، ۱۱ و ۱۶ رصدخانه‌های فضایی ویژه برای مطالعه اشعه خورشید بودند. انجام این برنامه با استفاده از حسگرهایی صورت می‌گرفت که در یک سامانه جهت گیری و ثبات در ماهواره نصب شده و جهت گیری منظومه خورشیدی را در قسمت روشنایی مدار با دقت ۱ تا ۲ درجه انجام می داد. علاوه بر این، با کمک یک نرم افزار، تجهیزات سراسر سطح خورشید را سه بار در هر نوبت اسکن می کرد.
 ماهواره‌های شماره ۳، ۵، ۱۰، ۱۲، ۱۳و ۱۴ همچنین ماهواره کوپرنیک -۵۰۰  (Kopernik-500) که در ردیف ماهواره‌های اینترکاسموس با شماره ۹ مشخص می شود و پرتاب آن به ۵۰۰ سالگرد تولد ستاره شناس بزرگ لهستانی اختصاص داده شده، ساختار متفاوتی داشتند به همین دلیل در آن جهت گیری خورشیدی مورد نیاز نبود لذا باتری های خورشیدی به جای داشتن سکوی مستقل، در سراسر بدن نصب شده بودند.
دستگاه های علمی و تحقیقاتی اینترکاسموس – کوپرنیک -500 (Interkosmos-Kopernik500 satellite)، در لهستان طراحی و ساخته شد. این ماهواره ماموریت داشت پردازش میدان ژئومغناطیسی زمین و میزان انتشار امواج رادیویی خورشید را مورد مطالعه قرار دهد.

ماهواره های اینترکاسموس ۳، ۵ و ۱۳ نیز مطالعات مغناطیسی، محیط تابش در فضای اطراف زمین و فرآیندهای الکترومغناطیسی در پلاسمای یونوسفر را انجام دادند. مطالعات طیف سنجی در برنامه اندازه گیری اینترکاسموس-14 جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده بود.
در اینترکاسموس ۱۰، اتصال الکترومغناطیسی لایه‌های مگنوتسفر و یونوسفر را مورد بررسی قرار می‌داد. تجهیزات علمی این ماهواره که توسط دانشمندان آلمان شرقی، شوروی و چکسلواکی طراحی و ساخته شده بود به کارشناسان اجازه داد ویژگی‌های فرآیندهای ژئوفیزیکی رخ داده در مناطق عرض جغرافیایی فضای نزدیک به زمین را مورد بررسی قرار دهند.
اینترکاسموس-۱۲ مجهز به تجهیزات برای مطالعه ترکیب شیمیایی لایه‌های بالایی جو، ویژگی‌های مولکول‌های جامد ماده بین فضایی و ترکیب شیمیایی جو با توجه به شدت برخورد‌های شهاب سنگی بود. دستگاه‌های اینترکاسموس-۱۲  در بلغارستان، مجارستان، آلمان شرقی، شوروی و چکسلواکی طراحی و ساخته شده بودند.
در بخش‌های بعدی با دیگر ماهواره‌های اینترکاسموس و جزئیات فنی و تحقیقاتی آنها آشنا خواهید شد.