برگی از تاریخچه رقابت فضایی روسیه و آمریکا، مبتدی‌هایی که روس‌ها و آمریکایی‌ها به فضا بردند!

سفر انسان به فضا از ۱۲ آوریل ۱۹۶۱ با پرواز یوری گاگارین (Yuri Gagarin) آغاز شد و نام شوروی به‌عنوان نخستین کشور دارای فضانورد به ثبت رسید و در سال ۱۹۶۲ آمریکا توانست جان گلن (John Glenn)  را در مدار زمین قرار دهد و عنوان دوم را در سفر به فضا کسب کند.
تا اواخر دهه ۱۹۷۰ ناوهای کیهانی سرنشین‌دار تنها شهروندانی از شوروی و آمریکا را به مدار فضا می‌برد. در اواخر دهه ۱۹۷۰ یعنی ۱۹۷۸ شوروی در یک اقدام تبلیغاتی، کیهان‌نوردی بین‌المللی را آغاز کرد و نخستین تبعه کشور سوم را با سفینه‌ای روسی به فضا فرستاد یک خلبان چک به نام ولادیمیر ریمک (Vladimír Remek). این آغاز مجموعه‌ای از پروازهای بین‌المللی بود که در جریان آن کشورهای وابسته به شوروی سابق یکی بعد از دیگری صاحب فضانورد شدند.
به دنبال فضانورد چک‌اسلواکی، زیگموند یان (Sigmund Jähn) تبعه آلمان شرقی، میروسلاو هرماشفسکی (Mirosław Hermaszewski) شهروند لهستان در سال ۱۹۷۸ و گئورگی ایوانف (Georgi Ivanov) از بلغارستان در ۱۹۷۹ راهی مدار زمین شدند. سال بعد نوبت دیمیترو پروناریو (Dumitru Dorin Prunariu) از رومانی و جاگدردمداین گورکچا (Jügderdemidiin Gürragchaa) از مغولستان به فضا سفر کردند.
البته همه حتی خود روس‌ها می‌دانستند این “فضانوردان” که به همراه یک کیهان‌نورد روس در سفینه روسی به مدار می‌روند تنها جنبه تشریفات و تبلیغات دارند. لطیفه‌ای در آن زمان در شوروی شنیده می‌شد: پس از بازگشت یکی از فضانوردان، دانشمندان کشور مربوطه متوجه شدند تمامی قسمت‌های بدن فضانورد حالت طبیعی دارد فقط دست‌هایش خیلی ورم کرده است. آنها متعجب از این مسئله، دلیل این تورم را از فضانوردشان سؤال کردند و او پاسخ داد در فضا به هر چیز که می‌خواستم دست بزنم فضانوردان روس پشت دستم می‌زدند که به وسایل دست نزن!
اولین پرواز بین‌المللی که فضانورد غیر روس اجازه فعالیت علمی واقعی داشت سایوز تی-۶  (Soyuz-T6) در سال ۱۹۸۲ بود. ژان لوکرتین (Jean-Loup Chrétien) فضانورد فرانسه بر اساس یک برنامه‌ریزی علمی مشترک طراحی‌شده توسط دانشمندان روس و فرانسه در جمع کیهان‌نوردان سالیوت-۶  (6-Salyut) با همکاران روس خود به انجام تحقیقاتی علمی پرداخت.
در ۱۹۸۳ اولف مربولد (Ulf Merbold) تبعه آلمان غربی در چارچوب یک برنامه مشترک ناسا(‌سازمان فضانوردی آمریکا ) و اسا(سازمان فضانوردی اروپا) با شاتل فضایی آمریکا به مدار زمین سفر کرد. ازاین‌پس پروازهای فضایی شهروندان دیگر کشورها به دلیل همکاری دو سازمان  فضایی آمریکا و اروپا شدت یافت. در سال ۱۹۸۴ مارس گارنیو (Marc Garneau) تبعه کانادا با فضاپیمای شاتل آمریکا راهی سفر فضایی شد. در همین سال راکیش شارما (Rakesh Sharma) کیهان‌نورد هند با سفینه روسی سایوز به فضا سفر کرد.
در سال بعد یعنی ۱۹۸۵، آمریکا، ووب اوکلز (Wubbo Ockels) از هلند‏، رودلفو نری ولا (Rodolfo Neri Vela) از مکزیک و سلطان سلمان السعود (Sultan bin Salman Al Saud) از عربستان را در جمع کیهان‌نوردان خود، در سه سفر بافاصله زمانی چندماهه به فضا فرستاد.
محمد فارس (Muhammed Faris) تبعه سوریه در ۱۹۸۷ و عبدالاحد مومند (Abdul Ahad Mohmand) در ۱۹۸۸ از صندلی مجانی سایوز روسی برای سفر به فضا استفاده کردند و به ایستگاه مداری میر سفر داشتند.
تویوهیرو آکی یاما (Toyohiro Akiyama) تبعه ژاپن در سال ۱۹۹۰، هلن شارون(Helen Sharman) (تبعه انگلیس ) و فرانتس فیبک (Franz Viehböck)  از اتریش در ۱۹۹۱ با پرداخت مبلغی در حدود ۱۲ میلیون دلار به همراه فضانوردانی از روسیه با سفینه‌های سایوز به مجتمع مداری میر سفر کردند.
در سال ۱۹۹۲ دریک فیرمونت (Dirk Frimout) از بلژیک، فرانکو مالربا (Franco Egidio Malerba) از ایتالیا و کلود نیکولیر (Claude Nicollier) از سوئیس نام خود را به‌عنوان نخستین کیهان‌نوردان سرزمین خویش به ثبت رساندند. گرچه در دوران شوروی تعداد زیادی از فضانوردان این کشور در شهرهای اوکراین به دنیا آمده بودند اما لئونید کادنیوک (Leonid Kadeniuk) به‌عنوان نخستین تبعه این کشور پس از فروپاشی شوروی در ۱۹۹۷ به فضا سفر کرد. نکته جالب در مورد پرواز او، حضورش در جمع کیهان‌نوردان و سفینه آمریکایی شاتل فضایی بود.
پدرو دوک (Pedro Duque)  تبعه اسپانیا در ۱۹۹۸ و ایوان بلا (Ivan Bella) از کشور جدید اسلواکی در  ۱۹۹۹ به فضا سفر کردند و به‌عنوان نخستین اتباع این کشورها نام خویش را به ثبت رساند.
سال ۲۰۰۲ مارک شاتل وورث (Mark Shuttleworth) اولین تبعه آفریقای جنوبی بود که در چارچوب برنامه‌های فروش صندلی سایوز و به‌عنوان کیهان گرد به فضا دست‌یافت.
ایلان رامان (Ilan Ramon)  تبعه اسرائیل در ۲۰۰۳ با فضاپیمای کلمبیا به مدار زمین رفت، پروازی که برگشتی نداشت، کلمبیا ضمن بازگشت تکه‌تکه شد و کلیه سرنشینان آن ازجمله رامان از بین رفت.
چین در سال۲۰۰۳ توانست به فضا دست یابد. یانگ لیوی (Liu Yang) کیهان‌نورد چین با سفینه شنزو (Shenzou) به مدار زمین سفر کرد و نام خود را به‌عنوان سومین کشوری که فضانوردش را با سفینه خود به مدار زمین فرستاده به ثبت برساند.
در سال ۲۰۰۶ نام مارکوس پونتس (Marcos Cesar Pontes) به‌عنوان تبعه برزیل، انوشه انصاری (Anousheh Ansari) به‌عنوان ایرانی، کریستفر فوگلسانگ (Christer Fuglesang) به‌عنوان شهروند سوئد به فضا دست یافتند. پس از آنها، در سال ۲۰۰۷ نوبت به مظفر شکور (Sheikh Muszaphar Shukor) مالزیایی و بعد از وی در ۲۰۰۸ یی سویئون  (Yi So-yeon) تبعه کره جنوبی شد که به فضا سفر کنند. آندریاس مورگان (Andreas Mogensen) و آیدین آیمامبتف (Aidyn Akanovich Aimbetov) شهروندان دانمارک و قزاقستان توانستند با پرواز به ایستگاه فضایی بین‌المللی نام سرزمین خود را به فهرست کشورهای صاحب فضانورد اضافه کنند.
اینک هزاز المنصور (Hazaz al-Mansour)  شهروند اماراتی در مرکز آموزش فضانوردان روسیه آماده می‌شود تا در سال ۲۰۲۹به این جمع بپیوندد.
در اینجا باید این نکته را یادآور شد که برخی از این کشورها، نه یک بلکه چند فضانورد دارند اما در این مطلب تنها به نخستین کیهان‌نورد هر کشور اشاره شد.