جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان یکی از معدود کشورهای منطقه خاورمیانه، از سابقه طولانی درزمینهٔ ارتباطات ماهواره‌ای برخوردار است و از سال ۱۳۶۸ با عضویت در برخی از مجامع بین‌المللی مرتبط با فضا خود را به‌عنوان کشوری پیشرو در امر هوافضا به دنیا معرفی کرده است. فناوری‌های فضایی و کاربردهای آن در سایر حوزه‌ها، این موضوع را تبدیل به یک دارایی مهم می‌نماید. هر چه دارایی‌های کشور در حوزه فضایی بیشتر شود به‌تبع مخاطرات و تهدیدات این سرمایه ملی افزایش خواهد یافت و درنتیجه پرداختن به حوزه پدافند غیرعامل ضروری خواهد شد. در همین راستا مصاحبه آقای دکتر مرتضی براری، که دارای سوابق متعدد علمی و اجرایی در حوزه‌های امنیت اطلاعات، پدافند غیرعامل و … می‌باشند، تقدیم می‌شود.
اهمیت پدافند غیرعامل در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امروزه حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌شدت در حال رشد و توسعه است و با توسعه زیرساخت‌های ارتباطی کشور و همچنین رشد فناوری‌های جدید به‌ویژه IOT، این فناوری در زندگی مردم رسوخ کرده است. این مسئله هم فرصت است و هم تهدید و باید هم‌زمان با توسعه فناوری، زیرساخت‌های آن را نیز به دلیل تأثیرات اجتماعی اقتصادی و سیاسی آن در جامعه در مقابل تهدیدات امن‌تر نماییم که در این راستا تقویت زیرساخت‌های ICT در مقابل تهدیدات بسیار حائز اهمیت است و بایستی در دستور کار جدی متولیان این حوزه قرار گیرد.
از دیدگاه جنابعالی مفاهیم اصلی و حوزه‌های فعالیت پدافند سایبری شامل چه موضوعاتی می‌باشند؟
دشمن درصدد است از طریق نفوذ به زیرساخت‌های ارتباطی به کشور آسیب برساند؛ به عنوان مثال ویروس استاکس نت که تصمیم داشت در صنایع کشور اختلال ایجاد کند. با رشد این فناوری تهدیدات نیز رشد می‌کنند و بالطبع مصون‌سازی در مقابل این تهدیدات بسیار حائز اهمیت است. با رشد و توسعه فناوری همواره مباحث امنیتی نیز باید به‌موازات آن رشد نموده و مورد توجه قرار گیرند. هر فناوری که فرصت است، تهدیداتی هم دارد که بایستی با شناخت همه‌جانبه آن بتوانیم این فناوری را مدیریت نماییم
دارایی‌های سایبری ما کدامند و الزامات و برنامه‌های لازم برای مصونیت بخشی آن‌ها در برابر تهدیدات سایبری چیست؟
همان‌طور که می‌دانید در چند سال گذشته شبکه دسترسی‌ها به‌شدت رشد کرده بطوریکه شبکه دسترسی ارتباطی به تمام جامعه و روستاها و مناطق محروم نیز توسعه داده‌شده است و حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان بستر اشتغال و کسب‌وکارهای جدید و نو مطرح‌شده است. یعنی به یک زیرساخت اصلی برای رونق اقتصادی و ارائه انواع خدمات ازجمله بانکداری، کشاورزی، سلامت، آموزش و تبدیل‌شده است و بالطبع تمام اطلاعات مردم از این طریق قابل‌دسترسی است، پس باید این زیرساخت‌ها باهدف صیانت از سرمایه‌های اطلاعاتی جامعه ایمن‌سازی شود و آشنا کردن جامعه با این‌گونه تهدیدات بسیار مهم است
مهم‌ترین اولویت‌ها در ایمن‌سازی و کاهش آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات سایبری کدامند؟
اولین مسئله مهم این است که در ابتدا باید فرهنگ‌سازی کنیم که فضای سایبری مانند یک ساختمان شیشه‌ای است. مردم احساس نکنند که این فضا کاملاً امن است و به آن اعتماد صددرصدی داشته باشند و نکته دوم نیز مصون‌سازی این فضا با استفاده از فناوری‌های روز و توسط حاکمیت است که این موضوع بایستی مستمر باشد چراکه این تهدیدات و حملات به‌طور روزانه رو به افزایش و گسترش است و بالطبع این مقابله و برنامه مصون‌سازی نیز باید متناسب با آن رشد نموده و بروز گردد.
تعریف بازدارندگی سایبری، شاخص‌ها و اهمیت آن چیست؟
اول اینکه با مصون‌سازی زیرساخت‌ها که محل رسوخ و نفوذ دشمن است باید این تهدید را به حداقل برسانیم و دوم اینکه بازدارندگی یعنی اینکه دشمن احساس کند که با حمله کمترین آسیب را وارد می‌کند و بیشترین خسارت را خواهد دید. مانند حمله به مانور نیروهای مسلح در شهر اهواز که به‌خوبی با پاسخ قاطع نیروهای مسلح مواجه شدند. پیرو تأکید مقام معظم رهبری دشمن باید بداند که اگر یکی بزند ده تا می‌خورد و این مهم‌ترین شاخص بازدارندگی است و دشمن باید احساس کند هر اقدام خرابکارانه با یک پاسخ کوبنده مواجه خواهد شد. علاوه بر این باید مصون‌سازی زیرساخت‌ها برای هرگونه حملات در اولویت برنامه‌ها قرار بگیرد و مدیران، این حوزه را جدی بگیرند.
آیا مشارکت نخبگان و شهروندان در راستای افزایش بازدارندگی سایبری در کشور مؤثر است؟
ICT و زیرساخت‌های فضای مجازی به تمام فعالیت‌های روزمره وزندگی مردم ورود پیداکرده است، بطوریکه حتی در حال حاضر تصور اینکه یک روز هم موضوع بانکداری الکترونیکی نباشد، قابل‌تحمل نیست. با رسوخ ICT در جامعه، این حوزه تبدیل به مرکز و بستر خدمات و درآمد افراد شده است، بطوریکه قطع شدن یک روز اینترنت یا سرور یک شرکت حمل‌ونقل اینترنتی منجر به وارد شدن خسارات زیادی خواهد شد. بنابراین لازم است نخبگانی که در این حوزه نقش‌آفرینی می‌کنند، تمام ملاحظات لازم را در توسعه خدمات و زیرساخت‌های آن در نظر بگیرند. پس نیاز داریم که متخصصین در ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای خودشان یک طرح راهبردی و برنامه‌ریزی دقیقی در این حوزه داشته باشند و ملاحظات پدافند غیرعامل را مورد توجه جدی قرار دهند.
مهم‌ترین راهکارها برای افزایش آگاهی‌های عمومی شهروندان در زمینهٔ فضای سایبری و تهدیدات آن چیست؟
اولاً ما باید کارگاه‌های آموزشی به زبان ساده برای اطلاع‌رسانی جامعه برگزار کنیم و این مسئله مستلزم این است که ابتدا یک مرکز ترویج پدافند غیرعامل ایجاد نماییم. باید آموزش به صورت متمرکز و به زبان ساده برای مردم مطرح شود و در این راستا باید توجه شود که پدافند غیرعامل موضوعی صرفاً نظامی نیست و باید در تمام حوزه‌ها در زندگی مردم موردتوجه قرار گیرد. به عنوان مثال کشور ما جزو ۱۰ کشور تحت تأثیر انواع بلایای طبیعی در دنیا است. بنابراین عقل سلیم حکم می‌کند ما در توسعه زیرساخت‌های کشور، مدیریت انواع بلایا را مدنظر قرار دهیم و زیرساخت‌های کشور را مصون‌سازی نماییم. پس موضوع ترویج عمومی این مسئله باید در اولویت برنامه‌های اجرایی هر سازمانی قرار گیرد.
نقش کارکردها و کاربردهای فناوری فضایی برای افزایش بازدارندگی ملی کدام است؟
فناوری فضایی طی ۱۰ سال گذشته بیش از ۱۳۴ درصد رشد داشته بطوریکه رشد آن ۶٫۵ برابر رشد متوسط اقتصاد جهانی بوده است که این مسئله بیانگر این است که اقتصاد فناوری فضایی به‌عنوان یک اقتصاد نوظهور و هم‌زمان با انقلاب صنعتی چهارم در حال شکل‌گیری است. بطوریکه فضا به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه و مؤثر در توسعه و رفاه کشورها مدنظر است. امروزه بیش از ۹۰ درصد بلایای طبیعی ناشی از فرآیندهای آسمانی است و ۱۰ درصد بلایای طبیعی مانند رانش زمین، زلزله و آتش‌فشان ناشی از فرآیندهای زمینی است و امروزه ماهواره‌ها در پیش‌بینی، پیشگیری و مدیریت بلایا می‌توانند نقش بسزایی ایفا نمایند. در زمان بحران، زیرساخت‌های زمینی دچار مشکل خواهد شد و می‌توانیم از زیرساخت‌های فضایی استفاده نماییم. به‌عنوان‌مثال در زمان وقوع زلزله کرمانشاه زیرساخت‌های زمینی دچار اختلال شد و از زیرساخت‌های فضایی برای ارائه ارتباطات استفاده شد. همچنین در زمان مراسم اربعین حسینی نیز بالن مخابراتی برای ارائه خدمات به مردم استفاده شد.
آیا فناوری‌های نوین در ایمن‌سازی زیرساخت‌های کشور در برابر حوادث و تهدیدات نقشی دارند؟
در حال حاضر زیرساخت‌های زمینی حوزه ICT به‌طور دقیق در حال ایمن‌سازی است، لیکن بایستی یک نگاه همه‌جانبه و آینده نگرانه به تمام فناوری‌ها و حوزه‌ها شامل فناوری فضایی هم داشته باشیم تا زمینه‌های نفوذ، تهدیدات و آسیب‌ها را در کلیه سطوح به حداقل برسانیم. در این راستا باید یک مرکز آینده‌پژوهی به‌منظور رصد مستمر فناوری‌های نوین کاربردی در این حوزه پدافند غیرعامل ایجاد و راهکارهای مدیریت آن فناوری‌ها احصا شود تا با بروز رسانی روش‌ها در مقابل تهدیدات مصون گردیم.
در خصوص فرصت‌ها و تهدیدات ماهواره برای اقتصاد کشور و همچنین جایگاه پدافند غیر عامل در حوزه فضایی توضیح بفرمایید.
در حال حاضر ارایه خدمات بر بستر ماهواره ها به شدت در حال گسترش است و کاربرد ماهواره‌ها در توسعه و رفاه و توانمندسازی کشورها نقش فراوانی پیدا نموده اند و رشد اقتصادی قابل توجهی داشته و حتی در رشد اقتصادی کشور نیز می تواند تاثیرگذار باشد. امروزه با توجه به دسترس پذیری بیشتر و آسان‌تر شبکه‌های ماهواره ای، این شبکه به عنوان یکی از زیرساخت های اصلی شبکه های ارتباطی به شدت در حال توسعه و گسترش است. جدای از اینکه زیرساخت‌های ماهواره ای و زیرساخت های زمینی مکمل هم می باشند، زیرساخت های فضایی به عنوان یک زیرساخت استراتژیک مورد توجه همه کشورها قرار گرفته و به عنوان یکی از ارکان ایجاد و توسعه کسب و کارهای نوین مطرح است. در این راستا سند پدافند غیرعامل در حوزه فضایی در حال تدوین بوده که علاوه بر توسعه زیرساخت ها ملاحظات پدافند غیرعامل نیز مد نظر قرار گرفته است.
