شاید برای بسیاری شنیدن این‌که فضانوردان هم باید از ورودی‌های کنترل گذرنامه و گمرک عبور کنند و بار همراه آن‌ها مشمول قوانین گمرکی است باورنکردنی باشد اما این‌یک واقعیت است که قوانین گمرکی هیچ فرقی بین آن‌ها و دیگر مردم قائل نیست.
درگذشته که سفر به فضا در انحصار شهروندان دو کشور آمریکا و شوروی بود, قوانین گمرکی تقریباً مشمول حال آن‌ها نمی‌شد اما با ورود اتباع دیگر کشورها در قالب مأموریت‌های مشترک, رعایت این مقررات خود را به‌عنوان یکی از مراحل کار, نشان داد.
جالب است بدانید که نیل آرمسترانگ(neil armstrong) و باز آلدرین (buzz aldrin) نخستین انسان‌هایی که بر ماه پا گذاشتند در بازگشت مجبور شدند در فرودگاه هونولولو در هاوایی برای سنگ و خاک ماه, فرم گمرکی پرکرده و ظاهراً حدود ۳۳ دلار حقوق گمرکی پرداخت کنند.
این دو نفر و مایکل کالینز (michael collins) فضانورد همراه آنان که هدایت سفینه مادر را بر عهده داشت, پس از سفری ۸ روزه به ماه در ۲۴ ژوئیه ۱۹۶۹ به زمین بازگشتند و سفینه آن‌ها در اقیانوس اطلس فرود آمد. بعدازآن توسط بالگرد نجات ازآب‌گرفته و به ناو هواپیمابر “هورنت” منتقل شدند. در مرحله بعدی, فرمی را پر کردند که نشان می‌داد آن‌ها محموله را نیز به همراه دارند و به همین دلیل گمرکی آن را پرداخت کردند که طبیعتاً این‌یک کار تشریفاتی بود تا نشان دهند همه در برابر قوانین برابر هستند حتی اگر نخستین انسان‌هایی باشند که به ماه سفرکرده‌اند!
یکی دیگر از وقایع جالب درزمینهٔ مشکلات حقوقی بازگشت فضانوردان و حقوق گمرکی در جریان پایان سفر دوم سرگئی کریکالیف (sergei krikalev) اتفاق افتاد. کریکالیف با سایوز تی.ام-۱۲ در ۵ مه ۱۹۹۱ به مجتمع مداری میر سفر کرد این مأموریت تا ۲۵ مارس ۱۹۹۲ طول کشید. در این فاصله زمانی, اتفاق بسیار مهمی صورت گرفت: «فروپاشی شوروی و جدا شدن و استقلال ۱۵ کشور.»
به‌عبارت‌دیگر, کریکالیف در زمان آغاز سفر از پایگاهی به فضا پرتاب شد که بخشی از قزاقستان به‌عنوان قسمتی از کشور اتحاد جماهیر شوروی به شمار می‌رفت و در زمان بازگشت, قرار بود در خاکی فرود آید که دیگر ارتباطی با او نداشت و وی ازنظر حقوقی “بیگانه” بشمار می‌رفت! روس‌ها مجبور شدند برای او گذرنامه صادر کنند و طبق یک صورت‌جلسه, ادارات مربوطه در قزاقستان پذیرفتند که وی را به‌عنوان مهمان بپذیرند.
جالب است بدانید امروز هم این مشکل به لحاظ قانونی و حقوقی وجود دارد زیرا فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی, شهروندان کشورهای مختلف هستند و برای آموزش نه‌فقط در روسیه و آمریکا که سرزمین‌های دیگر به‌طور مثال ژاپن و کانادا هم باید سفر کنند و نیاز به ویزا دارند اما کشورهای شریک در ایستگاه فضایی بین‌المللی برای حل مشکل, راه‌حل‌های قانونی تصویب کرده‌اند که فضانوردان دچار دردسر نشوند ازجمله فرود هواپیماها در فرودگاه‌های ویژه که در آن‌ها نیازی نیست مدارک و گذرنامه مستقیماً توسط خود شخص به دروازه ورودی ارائه شود, گذرنامه‌های ویژه که قبلاً مراحل ثبت را گذرانده‌اند و یا ورودی‌های مخصوص در فرودگاه‌ها که فضانوردان مدت کوتاهی پذیرایی می‌شوند و در همان زمان مدارک و اسناد بررسی می‌شود.
