سیروس برزو: خبرهای روز جمعه حاکی از بروز نشتی در بخش مداری ناو سایوز ام.اس-9 بود. خطر این نشتی متاسفانه تا حدودی بزرگنمایی شد به همین دلیل جهت اطلاع بیشتر علاقمندان لازم دیدم مطلبی را بنویسم.
ناو کیهانی سایوز شامل سه قسمت خدمات (یا موتوری), سرنشیندار و مداری است. فضانوردان در زمان پرتاب و بازگشت در قسمت سرنشیندار مستقر هستند. در زمان پرواز مستقل فضایی, فضانوردان معمولا از بخش مداری سایوز برای استراحت بهره می گیرند البته در گذشته در مواردی خاص مثل ماموریت سایوز 6 که دستگاه جوشکاری در آن نصب بود یا سایوز 13 که سامانه تحقیقات ستاره شناسی در آن قرار داشت, بخش مداری اهمیت پیدا می کرد اما در پرواز های عادی کاربردی بجز استراحت ندارد البته توالت سایوز هم در آنجاست. در گذشته که رسیدن سایوز به ایستگاه گاه حتی دو شبانه روز طول می کشید, بخش مداری در زمان پروازهای مستقل تا رسیدن و الحاق به ایستگاه فضایی نسبتا جایگاه در خور اهمیت داشت زیرا جدای از توالت, محل خواب یک یا دو فضانورد بود و فضانوردان کیسه خواب خود را در آنجا قرار می دادند. اهمیت اصلی بخش مداری وجود قفل الحاق در جلوی آن است و فضانوردان از این طریق به ایستگاه راه پیدا می کنند به همین دلیل می توان گفت بخش مداری تا رسیدن به ایستگاه و اتصال به آن – به دلیل این سامانه اتصال قابل اهمیت است. اما در زمان برگشت به زمین به دلیل کوتاهی مدت زمان بازگشت, بخش مداری تقریبا نقش مهمی ندارد و اگر سفینه در مسیر درستی برای بازگشت قرار بگیرد قسمت سرنشیندار می تواند از آن جدا شود به همین دلیل نشتی بخش مداری نخواهد توانست در بازگشت فضانوردان خللی ایجاد کند. در زمان برگشت به زمین, فضانوردان از بخش مداری تنها به شکل راهرویی بین ایستگاه و قسمت فرودی استفاده می کنند و بعد از ورود به بخش فرودی, ارتباط بین دو قسمت کاملا قطع می شود به همین دلیل حتی با وجود نشتی, خطر چندانی وجود ندارد چون فضانوردان می توانند وارد اتاقک “راسوت” (Rassvet) شوند, لباس مخصوص را بپوشند بعد دریچه بین راسوت و ایستگاه را ببندند. راسوت بخشی از قسمت روسی ایستگاه فضایی بین المللی است که به قفل الحاق سایوز مجهز است و فضانوردان سفینه های سایوز می توانند از طریق اتصال به آن, به ایستگاه وارد شوند زیرا این اتاقک از طریق دریچه ورودی خود به بخش روسی ایستگاه فضایی راه دارد. برای بازگشت به زمین بعد از جدا کردن سایوز از ایستگاه, فضانوردان می توانند با بستن دریچه بین بخش سر نشیندار و مداری, قسمت سرنشندار را کاملا و به صورتی غیرقابل نفوذ در آورند و اگر هم قسمت مداری نشتی داشته باشد خطری برای آنان ایجاد نمی کند و بعد از جدا شدن قسمت های خدمات, سرنشیندار و مداری, تنها بخش سرنشیندار است که اهمیت دارد و باید سالم به زمین برسد و دو قسمت دیگر در اثر برخورد به جو زمین نابود می شوند.
در حاشیه این اتفاق دو نکته را باید خاطرنشان کنم :
1- همانطور که در متن خبر آمده, بعد از پیدا شدن اشکال, فضانوردان روس راه حلی را پیشنهاد کردند و اگر طرف آمریکایی اجازه می داد بلافاصله رفع عیب می کردند اما ” اندرو فسیتل(Andrew Feistel) فضانورد ناسا (NASA) و فرمانده این دوره ایستگاه فضایی بین المللی، بعد از مذاکرات با هوستون و مسکو پیشنهاد تا 24 ساعت دیگر صبر کنند تا کارشناسان در مورد دیگر گزینه‌های ممکن برای حل و فصل تصمیم بگیرند.” بر خلاف آنچه کشور‌های غربی تبلیغ می کنند که روس‌ها برای آب خوردن‌شان هم باید منتظر دستور مسکو بمانند, از آنجا که بطور معمول یکی از سرنشینان سفینه‌های روسی (از 1964 تاکنون- بجز موارد انگشت شمار استثنا) از طراحان و سازندگان سفینه بشمار می‌روند, از همان زمان این قانون در پروازهای فضایی وجود داشت که در صورت بروز اشکال, همزمان با دادن اطلاع به مرکز هدایت پرواز در شهرک کارالیف, فضانوردان اجازه دارند به فوریت خود چاره اندیشی و عمل کنند اما فضانوردان آمریکایی چنین اجازه‌ای ندارند و باید منتظر دستور و ارائه راه حل کارشناسان مرکز هدایت هیوستون بمانند. البته شاید این قانون چندان هم بیجا نباشد زیرا بجز تعداد معدودی, فضانوردان آمریکایی معمولا خلبانان نظامی هستند لذا صلاحیت عملیات فنی را ندارد و باید مهندسان و کارشناسان در هیوستن تصمیم بگیرند.
2- نوع برخورد رسانه‌ای ناسا هم جالب است. زمانی که این سازمان نیاز داشت همکاری با روس‌ها را در دهه ۱۹۹۰ آغاز کند, مطالب بسیاری در مورد توانایی ناو سایوز و مجتمع مداری میر در رسانه‌های همگانی آمریکا دیده می‌شد که با نگاهی مثبت توانایی‌ها را نشان می داد و القاء این مطلب بود که دلیل همکاری, وجود این نکات مثبت است اما بعد که به مرحله ساخت و استفاده ایستگاه فضایی بین‌المللی رسیدند, شروع به انتشار عیب و ایرادهای مجتمع مداری میر کردند و در این راه مواردی بیش از حد بزرگنمایی شد بطوری که این مجتمع بی نظیر که می توانست هنوز سالیان درازی در مدار زمین بماند و مثمر ثمر واقع شود در نگاه عمومی تبدیل به زباله‌ای خطرناک شد که هیچ امنیتی نداشت! مانور روی درز دو میلیمتری بخش مداری سایوز مرا به یاد آن دوران انداخت چون ناسا قرار است به زودی ناوگان فضایی شرکت‌های خصوصی آمریکا را به خدمت بگیرد و از این پس باید آماده باشیم که با آمدن سفینه‌های “نو” شرکت‌های آمریکایی, سایوز “کهنه” مشکل ساز و دل آزار شود!