پیاده کردن ۱۲ فضانورد در کره ماه اگر مهمترین دستاورد ناسا نباشد، قطعا یکی از پراهمیت‌ترین‌ها است. اما به چه دلیل از آخرین سفر انسان به ماه چیزی نزدیک به نیم قرن می‌گذرد؟ فضانوردان پاسخ‌هایی را برای این پرسش ارائه داده‌اند.
آخرین سفر انسان به ماه که در جریان عملیات آپولو ۱۷ (Apollo-17) ناسا رقم خورد، به دسامبر سال ۱۹۷۲بازمی‌گردد. در دهه‌های پس از آن، ناسا برنامه‌هایی برای اعزام مجدد فضانوردان به کره ماه داشت، اما هنوز موفق به اجرای آن‌ها نشده است. البته اکثر صاحب‌نظران، دلیل به تاخیر افتادن بازدید مجدد بشر از قمر سیاره زمین را بیشتر به موانع سیاسی و تنگناهای اقتصادی نسبت می‌دهند تا چالش‌های علمی و مشکلات فنی. با این حال چه بسا شرکت‌هایی نظیر اسپیس ایکس (SpaceX) و بلو اوریجین (Blue Origin) زودتر از سایر نهادها، مسیر سفر انسان به ماه را بازگشایی کنند.
۱۲ فضانوردی که در سال‌های دور روی کره ماه قدم گذاشتند؛ اقدام به جمع‌آوری نمونه، گرفتن عکس، انجام آزمایش و برافراشتن پرچم در آنجا کردند و به خانه بازگشتند. اما هیچ‌یک از ماموریت‌های مشقت‌بار و طولانی آپولو منجر به دوام حضور انسان روی ماه نشد. اکنون اما دلایل بی‌شماری برای بازگشت بشر به این قمر بزرگ و سنگی سیاره زمین و ماندن در آنجا وجود دارد.
محققان و گردانندگان شرکت‌های فضایی بر این باورند که تاسیس یک پایگاه انسان-محور در کره ماه، می‌تواند پیش درآمدی برای تدارک ماموریت‌های آینده در عمق فضا باشد و منجر به ساخت تلسکوپ‌های فضایی بی‌سابقه، تسهیل فرود آمدن انسان روی مریخ و حل معماهای علمی پیچیده در مورد نحوه پیدایش زمین و ماه شود. حتی این نگرش نیز وجود دارد که ایجاد یک پایگاه در کره ماه می‌تواند گشایش‌های اقتصادی به همراه داشته باشد و چه بسا سبب رونق گرفتن صنعت توریسم فضایی شود.
کریس هدفیلد (Chris Hadfield)، فضانورد سابق نیز اخیرا در گفتگویی بر این موضوع صحه گذاشته: «منطقی است که بنا نهادن یک پایگاه تحقیقاتی دائمی روی کره ماه را گام بعدی خود بدانیم. چرا که ماه نزدیک و سهل‌الوصول است؛ می‌توانیم تجهیزات بسیاری را در آنجا مورد آزمایش قرار دهیم و برای نفوذ به اعماق فضا، آمادگی لازم را کسب کنیم.»
اما فضانوردان و اهالی فن، موارد زیر را به عنوان دلایل عدم سفر انسان به ماه در چهار و نیم دهه‌ی گذشته برشمرده‌اند.
پرهزینه بودن سفر انسان به ماه
یکی از موانع عمده در راه اجرای هر برنامه فضایی به ویژه ماموریت‌های انسان-محور، هزینه گزاف آن‌هاست. در مارس ۲۰۱۷ دونالد ترامپ قانون تخصیص بودجه سالیانه ۱۹.۵ میلیارد دلاری به ناسا را به امضا رساند؛ البته امکان افزایش این بودجه تا سقف ۱۹.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ هم وجود دارد.
هرچند این رقم، بسیار بزرگ جلوه می‌کند اما اگر برنامه‌های پرشمار و بلندپروازانه‌ی ناسا را در نظر بگیریم، با تقسیم این بودجه در بخش‌های مختلف چیز زیادی باقی نمی‌ماند. بخش‌ها و پروژه‌هایی نظیر: تلسکوپ فضایی جیمز وب؛ یک پروژه عظیم موشکی موسوم به سامانه پرتاب فضایی (SLS)؛ اعزام فضاپیماهای تحقیقاتی به سوی اهدافی چون خورشید، مشتری، مریخ، کمربند سیارکی، انتهای مرز منظومه شمسی و کمربند کوییپر.
در مقام مقایسه باید گفت که بودجه نظامی ایالات متحده، ۶۰۰ میلیارد دلار در سال است و سران این کشور در ۳۰ سال گذشته تنها برای مدرن سازی و گسترش زرادخانه‌ی هسته‌ای خود، رقمی بالغ بر 1.7 تریلیون دلار اختصاص داده‌اند. از طرفی بودجه ناسا نسبت به گذشته حتی با کاهش نیز مواجه شده؛ به طوری که در سال ۱۹۶۵ سهم این سازمان از بودجه فدرال، ۴درصد بود اما در پانزده سال گذشته این رقم به ۰.۴درصد تنزل پیدا کرده است.
ترامپ امیدوار است با تخصیص این بودجه، هم راه سفر مجدد به ماه را هموار کند و هم دیدار از مریخ را برای فضانوردان امریکایی میسر سازد. اما با توجه به تاخیر رخ داده در برنامه موشکی SLS، شاید بودجه‌ی ناسا کفاف اجرایی شدن این ماموریت‌ها را ندهد؛ حتی اگر امریکا مطابق وعده‌ی ترامپ، به زودی از ادامه سرمایه‌گذاری در ایستگاه فضایی بین‌المللی کنار بکشد.
در سال ۲۰۰۵ گزارشی توسط ناسا انتشار یافت که بازگشت به کره ماه را مستلزم صرف هزینه ۱۰۴ میلیارد دلار (۱۳۳ میلیارد دلار با درنظر گرفتن نرخ تورم فعلی) در ۱۳سال آینده تخمین زده بود.
به گفته والتر کانینگام (Walter Cunningham)، یکی از فضانوردان ماموریت آپولو ۷، «ماموریت‌های انسان‌محور پرهزینه‌ترین برنامه‌های فضایی هستند و بالتبع، جلب حمایت‌های سیاسی در چنین مواردی بسیار مشکل است.»
به عقیده او، بودجه اختصاص یافته به ناسا بسیار ناچیز است و با این اوصاف دیدار از مریخ و بازگشت به ماه، عملی نخواهد بود؛ مگر اینکه سران کشور و اعضای کنگره، پول بیشتری را گسیل کنند.
موضع روسای جمهور
هدف عاجل دولت ترامپ، رسیدن به کره ماه تا سال ۲۰۲۳ است. در صورت پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات آینده، سال ۲۰۲۳مصادف خواهد بود با اواخر دور دوم ریاست جمهوری او؛ اینجاست که بازی‌ها و جریانات سیاسی تعیین کننده می‌شوند.
از دیدگاه فضانوردان، انجام ماموریت در گرو طی شدن پروسه‌های طراحی، مهندسی و تست فضاپیما است که قاعدتا بیش از دو دوره‌ی چهار ساله‌ی یک رئیس جمهور به طول خواهند انجامید. اما همواره این احتمال وجود دارد که قانون‌گذاران و رئیس جمهور جدید، اکتشافات فضایی را جزو اولویت برنامه‌های خود قرار ندهند.
اسکات کلی (Scott Kelly)، فضانوردی که یک سال از عمر خود را در ماموریت فضایی گذراند، در ژانویه ۲۰۱۶ یعنی هنگامی که هنوز ترامپ وارد کاخ سفید نشده بود، اینگونه اظهار نظر کرده بود: «امیدوارم رئیس جمهور بعدی به نحوی از تخصیص بودجه حمایت کند که ما بتوانیم کلیه ماموریت‌های خواسته شده را به انجام برسانیم.»
اما به گواه تاریخ، عموما روسای جمهور و اعضای کنگره، وقعی به این انتظارات نمی‌نهند. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۴، دولت جرج بوش به ناسا ماموریت داد که هم راهی برای جایگزین کردن شاتل فضایی (که در حال بازنشستگی بود) بیابد و هم بازگشت به ماه را در دستور کار خود قرار دهد. ناسا برنامه کانستیلیشن یا صورت فلکی را تدارک دید که شامل سفر انسان به ماه با استفاده از ماهواره‌بر آرز (Ares) و فضاپیمای اوریون (Orion) می‌شد.
پنج سال زمان و ۹میلیارد دلار برای طراحی، ساخت و تست سخت افزارهای مورد نیاز ماموریت صرف شد؛ اما هنگامی که باراک اوباما جای جرج بوش را در کاخ سفید گرفت، دفتر حسابرسی دولت گزارشی را درباره ناتوانی ناسا از تخمین صحیح هزینه عملیات به او ارائه داد. انتشار این گزارش همان و کنسل شدن عملیات کانستیلیشن به دستور رئیس جمهور همان؛ در عوض پروژه موشکی SLS جایگزین شد.
البته ترامپ پس از حضور در کاخ سفید، برنامه SLS را کنسل نکرد؛ اما هدف اولیه برنامه که اعزام ربات کاوشگر به یک سیارک بود را تغییر داد و مقصدهای جدید را ماه و مریخ معرفی کرد.
این تغییرات مکرر در برنامه‌ها و کنسل شدن پروژه‌ها یکی پس از دیگری، نتیجه‌ای نداشت جز ضرر مالی ۲۰میلیارد دلاری برای ناسا و سال‌های سال اتلاف وقت و انرژی؛ موضوعی که ناامیدی «جیم لووِل» فضانورد آپول ۸را برانگیخته و او را نسبت به آینده دلسرد کرده است.
باز آلدرین(Buzz Aldrin)، هم‌قطار نیل آرمسترانگ (Neil Armstrong) و دومین انسانی که قدم روی کره ماه گذاشت، نیز اراده سفر مجدد به ماه را در بین قانون‌گذاران امریکایی جستجو کرده است. او در جریان سخنرانی سال ۲۰۱۵ خود در کنگره گفت: «ما ۴۵ سال پیش در برهه‌ای، کاری را انجام دادیم که از عهده‌ی سایر کشورها خارج بود. من معتقدم انجام دوباره‌ی این مهم مستلزم همکاری نزدیک دو حزب و تعهد دولت‌مردان و اعضای کنگره به حمایت از این موضوع است.»
البته اراده‌ی دولت ایالات متحده برای راه‌اندازی مجدد پروژه سفر انسان به ماه ، از خواست رای دهندگان امریکایی نشات می‌گیرد؛ با این حال، افکار عمومی همواره حامی پروژه‌های اکتشافی در کره ماه نبوده‌اند. به عنوان مثال در دوران اوج برنامه آپولو و هنگامی که آرمسترانگ و آلدرین اولین گام‌های بشر روی ماه را برداشتند، تنها به عقیده ۵۳ درصد از امریکایی‌ها این برنامه ارزش صرف هزینه کلان داشت. در سایر دورانی هم که ماموریت‌های آپولو در جریان بودند، مقبولیت آن‌ها نزد افکار عمومی اکثرا زیر ۵۰ درصد بوده است.
بر اساس نتایج یک نظرسنجی که در ماه ژوئن ترتیب داده شد، در حال حاضر ۵۵ردرصد از امریکایی‌ها معتقدند ناسا باید بازگشت به ماه را در دستور کار خود قرار دهد؛ اما تنها به اعتقاد یک چهارم از این افراد، چنین پروژه‌ای باید در صدر اولویت‌های کاری ناسا قرار بگیرد. در سوی دیگر، ۴۴درصد از افراد شرکت کننده در نظرسنجی، سفر مجدد فضانوردان امریکایی به ماه را بی اهمیت یا غیر موجه می‌دانند.
نکته جالب اینکه، حمایت افکار عمومی از انجام ماموریت‌های انسان-محور در کره مریخ بیشتر است؛ به طوری که ۶۳ درصد از مردم معتقدند تدارک چنین پروژه‌ای باید مهمترین اولویت ناسا باشد. همچنین به باور ۹۱درصد از افراد نیز، پوییدن فضا برای شناسایی سیارک‌های احتمالا خطرناکی که در مسیر اصابت به زمین قرار دارند؛ مهم‌تر از هر برنامه فضایی دیگری است.
چالش‌های فرا سیاسی و فنی
زورآزمایی سیاست پیشگان بر سر ماموریت‌های ناسا و محدودیت بودجه، تنها دلیل عدم بازگشت به ماه نیست. این قمر 4.5 میلیارد ساله زمین با محیط خشنی که دارد، مکان خطرناکی برای انسان‌ها محسوب می‌شود و از این موضوع نباید سرسری گذشت.
سطح کره ماه پر شده از گودال‌ها و تخته سنگ‌هایی که تهدیدی برای فرود امن فضاپیماها به شمار می‌روند. در سال ۱۹۶۹دولت امریکا برای اولین فرود بشر روی ماه، چنان هزینه گزافی کرد که با نرخ تورم امروزی به میلیاردها دلار می‌رسید. بخش اعظم این هزینه صرف ساخت، پرتاب و رساندن ماهواره‌هایی به ماه شد که وظیفه نقشه‌برداری از سطح آن را بر عهده داشتند تا برنامه‌ریزان عملیات با استفاده از این داده‌ها، مکان‌های مناسب برای فرود آپولو را تعیین کنند.
اما نگرانی اصلی متوجه رگولیت‌ها یا به اصطلاح گرد و خاک‌هایی است که در نتیجه برخورد صدها میلیون ساله‌ی شهاب سنگ ها به ماه، ایجاد شده‌اند. این مواد خاکستر مانند و سست روی سطح ماه که ضخامت‌شان در برخی نقاط به چندین سانتی‌متر می‌رسد، به علت واکنش با بادهای خورشیدی، از نظر الکترواستاتیکی شارژ هستند و به همین دلیل دارای خاصیت سایندگی و چسبندگی‌اند؛ بنابراین می‌توانند به سرعت موجب فرسایش و رسوب‌دهی لباس فضانوردان، دستگاه‌ها و تجهیزات آن‌ها شوند.
پگی ویتسون (Peggy Whitson)، فضانوردی که سابقه زندگی ۶۶۵ روزه در فضا را دارد؛ اخیرا در مصاحبه‌ای از مشکلاتی که این گرد و خاک‌ها برای ماموریت های آپولو ایجاد کردند سخن گفت. به عقیده‌ی او: «اگر ما قصد حضور بلند مدت در کره ماه و ساخت اقامتگاه‌های دائمی در آن را داریم، ناگزیر به یافتن راهی برای کنار آمدن با این گرد و خاک‌ها هستیم.»
مشکل دیگر به تابش نور خورشید ارتباط دارد. از آنجایی که ماه فاقد اتمسفر محافظتی است، برای مدت ۱۴ روز در معرض اشعه زننده خورشید قرار می‌گیرد و در ۱۴ روز بعدی با فرو رفتن در تاریکی مطلق، به یکی از سردترین مکان‌های موجود در جهان هستی بدل می‌شود.
یک راکتور هسته‌ای کوچک موسوم به کیلوپاور (Kilopower) که توسط ناسا ساخته شده است، می‌تواند تامین کننده‌ی برق مورد نیاز فضانوردان در طول شب‌های دراز مدت ماه و حتی دنیاهای دیگری چون مریخ باشد. ناسا در قالب برنامه کانستیلیشن اقدام به طراحی لباس‌های فضانوردی و کاوشگرهای مقاوم به اشعه خورشید و گرد و غبار نیز کرده بود؛ اما مشخص نیست که آیا این تجهیزات برای سفر انسان به ماه آماده‌ی بهره‌برداری هستند یا خیر؟
به هر حال علی‌رغم محیط خشن کره ماه، این قمر نزدیک‌ترین دنیای بیگانه به ما است و فعلا مکانی بهتر از آن برای یادگیری نحوه بقا در خارج از کره زمین سراغ نداریم. البته با وجود چنین موانع و مشکلاتی، بارقه‌های امیدی نیز به چشم می‌خورد.
احتمال توفیق میلیاردهای شیفته فضا در راه سفر به ماه
اوایل سال جاری میلادی جفری هافمن (Jeffrey A. Hoffman)، فضانورد سابق در جریان یک میزگرد، وجود نسلی از میلیاردهای شیفته فضا را به فال نیک گرفت و گفت: «اگر تنها ناسا و کمپانی‌هایی چون بوئینگ و لاکهید در عرصه‌ی فضا فعال بودند، پیشرفت‌ها و نوآوری‌هایی که در ۱۰ سال گذشته شاهد بوده‌ایم، هرگز حاصل نمی‌شد؛ زیرا اساسا انگیزه‌ای برای کاهش هزینه‌ها یا ایجاد تغییرات اساسی در نحوه انجام کارها وجود نداشت.»
اشاره هافمن به ایلان ماسک (Elon musk) و جف بزوس (Jeff Bezos) است که به ترتیب کمپانی‌های هوا-فضای اسپیس ایکس و بلو اوریجین را هدایت می‌کنند. این پروفسور فعلی دانشگاه MIT افزود: «بی تردید برای سفر انسان به ماه و پیشروی در عمق فضا، نیازمند شیوه‌های تازه‌ای برای حمل و نقل فضایی هستیم؛ زیرا تکنولوژی فعلی در این عرصه را می‌توان به دوران درشکه سواری روی زمین تشبیه کرد.»
برای تحقق سفر انسان به ماه ، بسیاری به برنامه بلند مدت جف بزوس دل بسته‌اند که رویای تاسیس اولین پایگاه فضایی در کره ماه را به کمک سامانه جدید موشکی بلو اوریجین با نام نیو گلن (New Glenn) در سر می‌پروراند. در ماه آوریل گذشته او چشم‌انداز خود را اینگونه توصیف کرد: «انتقال تمامی صنایع سنگین به ماه و تبدیل زمین به یک منطقه مسکونی که تنها از صنایع سبک میزبانی خواهد کرد!»
ایلان ماسک نیز ماهواره‌بر بیگ فالکون را که توسط اسپیس ایکس در حال توسعه است، ابزاری مطمئن و کم هزینه برای تدارک سفرهای منظم به ماه می‌داند. این شرکت تا جایی پیش رفته که ماهواره‌بر جدید فالکون هوی (Falcon Heavy) قادر است کپسول فضایی «کرو دراگون» را به ماه انتقال دهد و خود به زمین بازگردد. بنابراین چه بسا اسپیس ایکس حتی پیش از ناسا و بلو اوریجین، راه سفر انسان به ماه را باز کند. به گفته‌ی ایلان ماسک هم‌اکنون دو شهروند عادی برای انجام چنین سفری، مبلغ قابل توجهی را به عنوان پیش پرداخت به کمپانی اعطا کرده‌اند.
با این تفاسیر فضانوردان معتقدند که سفر انسان به ماه و حتی مریخ، دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد. در همن راستا لوول اظهار داشت: «من حدس می‌زنم روزی می‌رسد که سقف آرزوهای بشر از بازگشت به ماه و رسیدن به مریخ فراتر خواهد رفت؛ هر چند که در آن زمان احتمالا من زنده نخواهم بود.»
هافمن نیز اظهار امیدواری کرده است که در آینده، کره ماه با زمین درآمیزد و نقشی فعال در اقتصاد جهانی ایفا کند.